سکونت گاه‌های قبایل عرب در ایران هم زمان با فتوحات تا پایان دوره‌ی امویان

Abstract

زمینه‌های نخستین موج مهاجرت اعراب به ایران را باید در ارتباط با دو مقطع متقدم تاریخ اسلام، یعنی عصر خلفای راشدین و دوره اموی، بررسی کرد. با ظهور اسلام و آغاز فتوحات، مهاجرت اعراب مسلمان به ایران شکل منسجم و منظمی یافت و پس از پایان‌ جنگ‌ها، کشمکش‌ها و فتوحات آغازین، اعراب با هدف حفظ مناطق نوگشوده و پشتیبانی از ادامه فتوحات، اقدام به تأسیس پایگاه‌های نظامی در این مناطق کردند. به نظر می رسد این پایگاه‌ها خود زمینه‌ساز ایجاد شماری کوچ‌نشین‌ و تأسیس شهرهایی مانند بصره و کوفه شد که شاهد استقرار دائم قبایل عرب بود. از سوی دیگر، گویا اندیشه اسکان دائم اعراب مهاجر در این سرزمین‌ها، اعم از سپاهیان و دیگر طبقات مردم، از همان نخستین سال‌های فتوحات در ذهن حکام و فرماندهان عرب مطرح بوده است. درواقع، مهاجرت‌ می توانست چونان راه برون‌رفتی از مشکلات معیشتی و اجتماعی مردم شبه‌جزیره مطرح شود. مساله این پژوهش، سکونت گاه‌های قبایل مهاجر عرب در ایران، از آغاز فتوحات تا پایان دوره اموی است. برمبنای فرضیه این پژوهش، اعراب تقریباً در همه‌جای ایران پراکنده شدند، اما این استقرار در همه‌جا به یک اندازه و یک شکل نبود. این پراکندگی را می‌توان در شش منطقه‌‌ی بین‌النهرین، ایران جنوبی، ایران غربی، ایران شرقی و شمال شرقی، ایران جنوب شرقی و ایران شمالی توضیح داد.