راهبردهایی برای مقابله با هنجارشکنی در عهد نبوی

Abstract

مدینه پس از هجرت پیامبر (ص)،نیازمند تبیین روابط افراد و ایجاد فضایی برای تبلیغ دین اسلام بود. این امر به تعیینحدود آزادی افراد و گستره فضای سلوک آنان نیاز داشت.درمدینه آن سال‌ها، به‌سبب نبودتصوری روشن از عملکرد پیامبر (ص) و آموزه­های اسلام نزدبرخی گروه­های اجتماعی و افراد، زمینه ناسازگاری­ با حکومت مدینه فراهم بود. علاوه‌بر آن، نباید از برخی تمنیات شخصی افراد و ارتباط آنان با مخالفان، به‌ویژه قریش غافل شد؛ عاملی که ممکن بودفضای شهر را گرفتار آشوب کند.درپاسخ به پرسش­هایی درباره هنجارشکنیو نیز شناسایی مهم­ترین راهبردهای پیامبر (ص) در مقابله با آن،فرض برآن است که تخطی از قانون عمومی شهر، کمک به دشمنان،ایجاد آشوب و ناامنی در شهر و ضدیت با قوانین دین، به‌منزله مشخص­ترین و مهم­ترین جلوه­های هنجارشکنی تعریف شدند؛ پیامبر (ص) نیز با ابزارهای نظارت بیرونی و درونی به مقابله با هنجارشکنی پرداخت.پیامبر (ص) با کمک آموزه­های دینی و به‌وسیلهنظارت و کنترل اجتماعی، با دو ابزار کارآمدامور را سامان داد که عبارت بودند از:درونی‌سازی ارزش‌ها و دعوت به جایگزینی معیارها و ملاک­های مبتنی بر دین به‌جای ارزش‌های جاهلی یا برخاسته از نفسانیات شخصی و نیز مبارزه با کجروی و هنجارشکنی ازطریق کنترل اجتماعی. این امور به ابزارهایی کارآمد در کنترل هنجارهای جامعه و ممانعت ازهنجارشکنی تبدیل شد.