اهمیّت بناهای تاریخی سنگ بست و تلاقی راه‌های ارتباطی جاده ابریشم در خراسان

Abstract

چکیده:

با استقرار حکومت غزنویان تجارت در مناطق شرقی ایران رونق فراوانی یافت. ایران با موقعیت جغرافیایی خود و قرارگرفتن­ بر سر راه هندوستان و چین- دو مملکت پرنعمت دنیای آن زمان - شاهرایی جهت فروش امتعه­گران بهای ممالک یادشده به سرزمین­های دیگر از بین­النهرین تا اروپا به شمار می­رفت. در این میان تجّار ایرانی عامل مهم این داد و ستد در سرزمین­های وسیع بودند. سنگ­بست به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص خود و اهمیّت فرهنگی، تجاری و سیاسی از نقاط بسیار مهم در خراسان قدیم بود. در این منطقه تاسیسات معماری مهمّی چون: مناره، کاروانسرا و مقبره­ای منسوب به ارسلان جاذب که در دوره غزنویان در خراسان ساخته شد، از اعتبار بسیاری برخوردار است. این بناها الهام گرفته از آرامگاه امیر اسماعیل سامانی در بخارا می­باشد. و تقریبا کهن­ترین اثر معماری اسلامی بر جای مانده در خراسان امروز است. سنگ­بست احتمالا در ادامه همان چهار طاقی­های دوران ساسانی ساخته شده است. کاربرد مصالح و کتیبه­های کوفی آن نشان دهنده تفاوت این بنا با بناهای دوران ساسانی است. این مکان در دوره رونق خود یعنی در عهد غزنویان در سده سوم و چهارم هجری، قمری مورد توجه ارسلان جاذب سپهدار توس واقع گردید و به خاطر قرار گرفتن در شاهراه اصلی جاده ابریشم چنان مرکزیت پیدا کرد که به محل عبور کاروان­ها، تجّار و مسافران تبدیل شد.

واژگان کلیدی : خراسان، سنگ بست، ارسلان جاذب، ایاز، غزنویان، جاده ابریشم.