آشکارسازی تغییرات بستر رودخانه و بررسی مورفولوژی رودخانه‌ای با توجه به تأثیر ساختارهای زمین‌شناسی (مطالعه موردی: زرینه‌رود)

Abstract

محیط­های رودخانه­ای به­دلیل وجود شرایط مناسب زیستی مانند وجود خاک حاصل­خیز و آب در دسترس، همواره مورد توجه انسان­ها بوده است. این محیط­ها از نظر فعالیت­های فرسایشی از مناطق پویا و فعال هستند. شناخت شرایط فرسایش کناری، ترک بستر، تغییرات رخ داده در بستر جریان، الگوی رودخانه و مواردی از این قبیل می­توانند کمک مهمی در مدیریت این عرصه از طبیعت باشند. در این پژوهش سعی کرده­ایم که با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (لندست) و داده­های توپوگرافیک و زمین­شناسی تغییرات مورفولوژیکی رخ داده در دو بخش مکانی از بستر زرینه­رود (جیغاتو) را بررسی و ارزیابی کنیم. نرم­افزارهای ArcGISو ENVI از مهم­ترین ابزارهای مورد استفاده در تحقیق بودند که جهت آماده­سازی و استخراج داده­ها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتایج به­دست آمده از پژوهش قسمت دوم از منطقه مورد مطالعه که در یک منطقه دشتی واقع شده است، به­شدت تحت تأثیر گسل­ها قرار دارد و روند کلی جریان رودخانه در چندین نقطه به ناچار تغییر مسیر داده، از مسیر گسل پیروی کرده است. هم­چنین الگوی رودخانه در بخش­هایی که تحت تأثیر گسل قرار گرفته­اند، به­صورت مستقیم و در مواردی از نوع سینوسی است. در حالی­که در سایر بخش­ها الگوی عمومی رودخانه از نوع پیچان­رودی است. در سه دوره زمانی مورد مطالعه در هر دو بخش مکانی 1 و 2 از مساحت بستر رودخانه کاسته شده است. به­گونه­ای که مساحت بستر رودخانه از 5/6 کیلومترمربع به 43/5 کیلومترمربع در بخش 1 و از 19/6 کیلومتر به 87/4 کیلومترمربع در بخش 2 کاسته شده است. میزان فرسایش کناره­ای در بخش 1 بین سال 1975 تا 1989 حدود 4/2 کیلومترمربع و بین سال­های 1989 تا 2010 حدود 44/2 کیلومترمربع است. این مقدار برای بخش دوم به­ترتیب 2 و 49/1 کیلومترمربع است. در مقابل این تخریب بخش­های زیادی از رودخانه نیز به­دلیل تغییر مسیر و جابه­جایی بستر خشک شده و یا به­صورت دریاچه­های مئاندری در حواشی رودخانه باقی مانده است که برای سال­های 1975 تا 1989 و 1989 تا 2010 به­ترتیب برابر با 44/3 و 48/2 کیلومترمربع در بخش 1 و برای بخش 2 29/3 و 52/1 کیلومترمربع است. <br />