تحلیل و آینده‏پژوهی 60 سال تغییرات زمانی بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم‏آبی در دشت تبریز

Abstract

با توجه به اهمیت ارتقاء بهره‏وری مصرف آب در تولید محصولات زراعی و باغی در کشور و با عنایت به توانمندی و شایستگی روش‏های سری‌های زمانی در تحلیل و آینده‏پژوهی رفتار بسیاری از پدیده‌های مهندسی آب، هدف این پ‍ژوهش تحلیل و آینده‏پژوهی بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در دشت تبریز با الگوهای مناسب سری‌های زمانی است. نحوه الگو‏بندی، آزمون و آینده‏پژوهی با سری زمانی به این صورت بود که درمجموع 60 سال (از سال 1354 تا 1413) تغییرات بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم تحلیل گردید. حدود 30 سال آن برای الگوبندی، 12 سال آن برای آزمون و 18 سال بعدی برای آینده‏پژوهی استفاده گردید. برای تعیین مناسب‏ترین الگو، چهارده الگوی سری زمانی ارزیابی گردید و با توجه به آماره‏های مرسوم الگوی ARIMA(1,0,1) به‌عنوان مناسب‌ترین الگو برای بیان بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در دشت تبریز تشخیص داده شد. نتایج نشان داد بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در این دشت روند نسبتاً افزایشی داشت. این شاخص در طول 42 سال موردبررسی از 11/0 تا 68/0 کیلوگرم بر مترمکعب تغییر نموده و میانگین آن 32/0 کیلوگرم بر مترمکعب بود. برای ارتقای شاخص بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم، سناریو و شرایط مختلف ارتقاء نیز پیش‏بینی گردید. در صورت ارتقای بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم به‌اندازه 10، 15، 20 و 25 درصد، مقدار این شاخص در سال 1413 به ترتیب برابر 95/0، 98/0، 01/1 و 05/1 کیلوگرم بر مترمکعب خواهد بود. درصورتی‌که با ادامه روند موجود و بدون اعمال برنامه ارتقاء، مقدار این شاخص در سال 1413 برابر 89/0 کیلوگرم بر مترمکعب خواهد بود. راهکارهایی با قابلیت اجرایی برای ارتقای قابل‌ملاحظه بهره‌وری مصرف آب در حاشیه شرقی دریاچه ارومیه پیشنهاد گردید.