بررسی روابط بین خشکسالی اقلیمی و متغیرهای خورشیدی در ایستگاه کرمانشاه

Abstract

در قرن اخیر تغییرات اقلیمی و تحولات اقتصادی- اجتماعی کشورهای جهان موجب توجه فزاینده مردم به پدیده خشکسالی گردیده، به­طوریکه پیش‌بینی، تشخیص و ارزیابی اثرات این پدیده در بسیاری از کشورها از جهات گوناگون به­ویژه در برنامه‌ریزی راهبردی کشاورزی و مدیریت منابع آب اهمیت بحرانی یافته‌ است. از طرفی رخداد این پدیده را با اطمینان کامل نمی­توان پیش­بینی نمود. بنابراین باید آن را رخدادی تصادفی تلقی کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه و بسط یک مفهوم جدید از خشکسالی اقلیمی و روشی نوین برای تشخیص و ارزیابی آن بر پایه رابطه سه‌گانه بین خشکسالی و متغیرهای هیدرومتئورولوژی و متئورولوژی مانند بارندگی، تابش خورشیدی و ساعات آفتابی است. بدین منظور با استفاده از داده‌های هواشناختی ایستگاه همدیدی کرمانشاه در دوره آماری 1970-2010، ابتدا نمودارهای دوگانه خشکسالی- خورشیدی DGM)) در ایستگاه کرمانشاه ترسیم شد و مشاهده گردید که وضعیت خشکی برخی از ماه­ها نسبت به جدول توصیف کیفی خشکسالی و ترسالی براساس شاخص نمره استاندارد Z-Score تغییر می­یابد. در مرحله­ بعد نقشه منحنی­های هم­ارزش بارش استاندارد شده ترسیم و متغیرهای معادله آنگستروم چون تابش خورشیدی و ساعات آفتابی به­عنوان متغیرهای مرجع رسم شد. این تکنیک که به­عنوان روش سه‌گانه ترسیمی (TGM) موسوم است، الگوهای رفتاری بین پدیده خشکسالی و متغیرهای تابش خورشیدی و ساعات آفتابی را به صورت بارز نمایان می­سازد. رابطه رگرسیون خطی بین خشکسالی و معادله آنگستروم 61/0 به­دست آمد. خشکسالی و ضرایب مدل آنگستروم با روش پیشنهادی محاسبه شدند. رابطه بین معادله آنگستروم و خشکسالی با روش TGM ارائه شده ‌است، روش TGM اطلاعات زیادی را درباره رخداد خشکسالی در ترکیب­های متفاوت از تابش خورشیدی و ساعات آفتابی نشان می­دهد. این روش در ایستگاه همدیدی کرمانشاه به کار برده‌ شد. روش سه‌گانه ترسیمی در تشخیص و ارزیابی دوره­های مرطوب و خشک و هم­چنین بررسی رابطه­ آن­ها با تغییرات متغیرهای خورشیدی مانند تابش خورشیدی و ساعت آفتابی کمک می‌کند. نمودار ایستگاه کرمانشاه مبین آن است که میزان شیب این خط به­نوعی تمایز فصلی دوره خشک و بارشی را نشان می‌دهد. یعنی هرچه شیب این خط بیش­تر باشد، سال از دو فصل متمایز و متباین خشک و بارشی تشکیل شده و روش­های تحلیلی DGM و TGM از کارایی بیش­تری برخوردارند. این تحقیق در مقیاس زمانی ماهانه انجام شده اما اگر تحقیقات آتی براساس تقویم ژولیوسی صورت گیرد، موضوع مورد بررسی در مقیاس زمانی روزانه و حتی کم­تر از آن نیز قابل مطالعه است