بررسی تأثیر برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر تولید رواناب و رسوب با استفاده از شبیه‌ساز باران

Abstract

در میان فرآیندهای مختلف تخریب اراضی، فرسایش خاک تهدیدیجدی برای منابع خاک و آب کشور است. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیر مهمی بر تولید رواناب و رسوب دارند. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر برخی از این خواص در تولید رواناب، رسوب، و همچنین غلظت رسوب در شرایط صحرا انجام شد. آزمایش­ها روی خاک­های منطقه گُل‌آباد اردستان با متوسط بارندگی سالیانه حدود 170 میلی‌متر اجرا شد. به این منظور از یک باران­ساز قابل حمل در صحرا و در 9 واحد همگن از منطقه با 3 تکرار (جمعاً در 27 پلات آزمایشی) استفاده شد. بارشی با شدت 35 میلی‌متر در ساعت به مدت 40 دقیقه روی پلات‌هایی با سطح یک متر مربع، شبیه‌سازی و نمونه‌های رواناب و رسوب در انتهای هر بارش جمع‌آوری شد. همچنین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی شامل بافت خاک، سنگریزه در دو موقعیت (سطح و داخل خاک)، رطوبت اولیه و رطوبت در مکش های صفر، 03/0 و 5/1 مگاپاسکال، pH، EC، آهک و مادة آلی اندازه‌گیری شد. نتایج حاکی از آن است که با افزایش میزان رس تولید رسوب و همچنین غلظت رسوب افزایش می­یابد در حالی که بخش شن، تولید رواناب و رسوب را کاهش می­دهد. با افزایش سنگریزة سطحی و سنگریزة داخل خاک، رواناب به ترتیب افزایش و کاهش می­دهد. سنگریزة سطحی نقش مهم­تری نسبت به سنگریزه داخل خاک نشان داد<br /> به­طوری که افزایش آن افزایش تولید رسوب را نیز به دنبال داشت. با افزایش رطوبت در مکش­های 03/0 و 5/1 مگاپاسکال، تولید رسوب و غلظت آن افزایش معنی­داری نشان داد. افزایشpH باعث کاهش تولید رواناب شد. آهک به دلیل تشکیل سلة سطحی، افزایش فرسایش را به دنبال داشت. در مجموع، از میان خصوصیات بررسی­شده، توزیع اندازه ذرات مهم­ترین عامل در کنترل رواناب و رسوب در خاک­های مورد مطالعه معرفی شد.