رویکردی انسان‌شناختی به نظام طبایع چهارگانه در طب عامۀ ایران

Abstract

باور به وجود عناصر اربعه (آتش، آب، هوا یا باد و خاک) و اخلاط و مزاج‌ها (صفراوی، بلغمی، دموی و سوداوی) و طبایع متناظر با آنها (گرمی، سردی، تری یا رطوبت و خشکی) همچنان از ارکان اصلی طب عامه یا مردمی در ایران محسوب می‌شود. پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی، مانع از تداوم اندیشه و رفتارهای منطبق با نظام طبایع چهارگانه نشده است. پژوهش حاضر تلاش می‌کند رویکردی انسان‌شناختی به نظام طبایع چهارگانه در طب عامۀ ایران داشته باشد. پرسش محوری پژوهش این است که ویژگی‌ها و نسبت‌های مفروض بین عناصر به ظاهر دور از هم اعم از اندام‌های انسانی، گیاهان، حیوانات و فصول سال عمدتاً در قالب باورها و رفتارهای مربوط به خوراکی‌ها نمود می‌یابد، چگونه قابل تبیین است؟ به کمک داده‌های برگرفته از منابع و با اختیار کردن دیدگاه نظری که دورکیم، موس و لوی-استروس و نیز انسان‌شناسی پزشکی به روی ما گشوده‌اند، نشان داده‌ایم که نظام طبقه‌بندی طبایع گویای فعالیت ذهن انسانی برای درک جایگاه خود و سایر موجودات عالم و خوانشی فرهنگی از طبیعت و جهان هستی است. از سوی دیگر، دغدغه نگهداشت تعادل بین مزاج‌ها را به بُعد باورشناختی آن مربوط دانسته‌ایم.