برخی تغییرپذیری‌های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی بذرهای کنجد (Sesamum indicum) در شرایط مختلف نگهداری

Abstract

کنجد از گیاهان روغنی بسیار مهم بوده که به علت درصد روغن بالای بذر آن در شرایط نگهداری دچار زوال شده و بنیة آن کاهش می‌یابد. در همین راستا آزمایشی در سال 1390 در آزمایشگاه بذر پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران انجام گرفت. این آزمایش به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار 50 بذری، با چهار سطح رطوبت بذر 5، 9، 13 و17 درصد و دمای انبارداری 5، 15، 25، 35 و 45 درجة سلسیوس و زمان (صفر، یک، دو، سه چهار، پنج و شش ماه) اجرا شد. پس از اعمال این تیمارها، بذرها به شرایط جوانه‌زنی استاندارد منتقل شدند و آن‌گاه شاخص‌های جوانه‌زنی و بنیة بذر ارزیابی شد. در مرحلة بعد از بین تیمارها، چهار تیمار گزینش شد و پس از استخراج روغن و تهیة متیل‌استر توسط دستگاه رنگ‌نگاری (کروماتوگرافی) گازی تغییرپذیری‌های اسیدهای چرب آنها اندازه‌گیری شد. نتایج تجزیة واریانس نشان داد که تأثیر متقابل سه‌گانة دما و رطوبت بذر و زمان بر صفات درصد جوانه‌زنی کل، سرعت جوانه‌زنی و شاخص بنیة بذر در سطح 1 درصد معنی‌دار شد. با افزایش زمان انبارداری هدایت الکتریکی افزایش یافت. تأثیر زوال بذر بر ترکیب اسیدهای چرب بذر در سطح 5 درصد معنی‌دار شد. با افزایش زوال بذر اسید‌های چرب پالمتیک، استئاریک و لینولنیک افزایش و اسیدهای اولئیک و لینولئیک کاهش یافت. بیشترین درصد اسید چرب لینولنیک مربوط به تیمار بذرها با رطوبت 13 درصد، دمای 15 درجة سلسیوس و مدت زمان پنج ماه انبارداری بود که نسبت به شاهد 83/71 درصد افزایش یافت.