تجزیه ژنتیکی عملکرد و صفات زراعی گندم نان تحت شرایط تنش و بدون تنش خشکی

Abstract

تنش خشکی از مهم ترین تنش های محیطی است که عملکرد دانه را تحت تأثیر قرار می دهد. با توجه به اینکه عملکرد دانه حاصل اثر متقابل تعداد زیادی از صفات گیاه و محیط است، بنابراین صفات مورفولوژیک و زراعی مرتبط با آن، که ازنظر ژنتیکی دارای پیچیدگی کمتری هستند، می تواند به عنوان معیار گزینش در شرایط محیطی مدنظر قرار گیرد. در این تحقیق دو تلاقی کویر×شیراز و آذر?×شیراز انجام شد (شیراز والد حساس، کویر و آذر? دو والد متحمل به خشکی هستند) و نسل هایBC2 , BC1 ,F2 , F1 به دست آمده به همراه والدینشان در یک طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط تنش خشکی و نرمال کاشته شدند. صفات زراعی مثل تعداد پنجه، ارتفاع بوته، طول خوشه اصلی، طول پدانکل، وزن کل بوته، وزن خوشه اصلی، تعداد دانه در خوشه، وزن هزار دانه، زمان رسیدگی و شاخص برداشت اندازه گیری شد. تجزیه واریانس وزنی نشان داد که بین نسل ها در همه صفات، تفاوت معنی دار وجود دارد. تجزیه میانگین نسل ها انجام شد. در بیشتر صفات علاوه بر اثرات ساده افزایشی و غالبیت، اثرات اپیستازی به خصوص اثر متقابل افزایشی×افزایشی هم وارد مدل شدند. در صفات وزن کل بوته، تعداد دانه در خوشه و زمان رسیدگی جزء غالبیت بزرگتر از جزء افزایشی بود لذا اصلاح این صفات از طریق انتخاب مفید نخواهد بود و استفاده از هیبریداسیون بهتر است. برای وزن هزار دانه نقش اثر افزایشی بیشتر از غالبیت بود، پس می توان از روش های مختلف گزینش برای اصلاح آن استفاده کرد. در صفات تعداد دانه در خوشه و زمان رسیدگی هم روش های مبتنی بر گزینش و هم هیبریداسیون مفید هستند. متوسط وراثت پذیری عمومی در شرایط آبیاری و تنش به ترتیب 517/0 و 592/0 بود. برآورد وراثت پذیری عمومی و خصوصی و نوع عمل ژن ها نشان داد که گزینش به منظور بهبود صفات مورد مطالعه در شرایط تنش مناسب خواهد بود و از صفات شاخص برداشت و زمان رسیدگی و وزن کل ساقه و ارتفاع بوته و طول خوشه می توان به عنوان معیارهای انتخاب غیر مستقیم برای بهبود عملکرد دانه گندم در شرایط تنش خشکی استفاده کرد.