ارزیابی رشد و تولید ارقام صنوبر (Populus nigra) تاج‌بسته تحت یک دوره تنش شدید خشکی در پوپولتوم مقایسه‌ای سنندج

Abstract

با توجه به تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی‌های اخیر، ارزیابی توان رشد و تولید ارقام صنوبر (<em>Populus </em>spp) در شرایط تنش خشکی ضروری است. این پژوهش با 14 کلن تاج‌بسته صنوبر <strong>(</strong><em>P. nigra</em> L<strong>) </strong>با فاصله کاشت 3×3 متر از سال 1380 به‌مدت هفت سال در سنندج اجرا شد. کاشت نهال کلن‌ها در قالب طرح آزمایشی بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در فروردین 1381 انجام شد. مزرعه در سال 1386 به‌دلیل عدم امکان تأمین آب تا دهم تیر تحت تنش خشکی قرار گرفت. نتایج نشان داد که خشکی موجب زردی و خزان برگ‌ها، حمله چوب‌خوار (<em>Melanophylla picta</em>) و درنهایت خشک شدن تعدادی از درختان شد. تنش، ضمن افزایش دامنه تغییرات صفات، رشد کلن­های صنوبر را به‌شدت محدود کرد، به‌طوری‌که درختان در معرض خشکی نتوانستند سرعت و مقدار رشد بالقوه خود را نشان دهند. پاسخ به تنش خشکی در بین کلن­‌های صنوبر تنوع قابل ملاحظه‌­ای نشان داد، به‌طوری­‌که در کلن­‌های <em>P. nigra </em>M و <em>P. nigra </em>42/53 درصد تلفات صفر بود، اما در برخی مانند <em>P. nigra </em>63/135 حدود نیمی از درختان از بین رفتند.میانگین تلفات کلن­‌ها 20/49 درصد بود و دو کلن <em>P. nigra </em>56/52 و <em>P. nigra </em>56/75 با تولید چوب به‌­ترتیب 61/25 و 8/24 متر مکعب در هکتار در سال و خسارت متوسط (25 تا 30 درصد) جزء کلن­‌های دارای بهترین عملکرد و به‌نسبت متحمل به خشکی بودند. نتایج تجزیه ضریب‌های همبستگی، تجزیه خوشه‌ای و تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، تأثیر منفی تنش خشکی را بر عملکرد چوب و اجزای آن نشان دادند، بدین شکل که کلن­‌های کوچک‌تر و دارای تعداد و اندازه برگ کمتر با ظرفیت حفظ آب گیاه و کاهش سطح تبخیر، قابلیت تحمل خشکی بیشتری داشتند. همچنین، وجود تنوع ژنتیکی از نظر تحمل تنش در بین کلن‌های صنوبر و الگوی تفکیک آن‌ها در تجزیه خوشه‌ای و نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، بیانگر دخالت عامل‌های ژنتیکی در کنترل آن و امکان دسترسی به کلن‌های پایدار و سازگار با شرایط خشک کشور از طریق دورگ‌گیری بود.