مقایسه ترکیب‌های شیمیایی اسانس بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.) استان خراسان با استفاده از روشهای آماری چند متغیره

Abstract

بومادران زرد (<em>Achillea biebersteinii</em> Afan.) گیاهی متعلق به تیره Astraceae می‌باشد که در اروپا، ترکیه، ایران و آسیای مرکزی یافت می‌شود. علاوه بر کاربرد در طب سنتی، این گیاه به سبب ویژگی‌های اسانس در طب نوین و استفاده در صنایع مختلف بسیار قابل‌توجه می‌باشد. هدف از انجام این مطالعه، بررسی اجزای اسانس نُه جمعیت مختلف بومادران زرد استان خراسان بود. بدین منظور، پس از استخراج اسانس و محاسبه عملکرد آن در هر جمعیت بر مبنای وزن خشک گیاه، ترکیب‌های اسانس آنها با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. متوسط عملکرد اسانس جمعیت‌ها با سه تکرار تعیین شد که توده گلول و چلمیر به‌ترتیب با 62/1% و 6/1% بالاترین عملکرد را در بین سایر توده‌ها به خود اختصاص دادند. در مجموع 23 ترکیب در تمام اسانس‌ها شناسایی گردید که مونوترپن‌های اکسیژنه (1/73- 9/47%) اصلی‌ترین گروه اجزای اسانس را در میان توده‌های مورد مطالعه به خود اختصاص دادند. 1،8-سینئول، مشتقات نپتالاکتون، پارا-سیمن، آلفا-ترپینن و سیس-کریزانتیل استات، به‌ترتیب سهم هر ترکیب در تشکیل درصد کل اجزای اسانس جمعیت‌های مختلف مورد بررسی، به‌عنوان اجزای عمده بودند و لاواندولیل 2-متیل بوتیرات و سیس-کریزانتنول به‌عنوان نادرترین ترکیب‌های اسانس جمعیت‌های مختلف شناسایی شدند و تنها در دو جمعیت مورد مطالعه وجود داشتند. با توجه به بازده اسانس بالا و غنی بودن از سه ترکیب پارا-سیمن، 1،8-سینئول و نپتالاکتون (4aα-7α,7a-β-Nepetalactone) که دارای اثرهای بیولوژیکی شناخته شده می‌باشند، دو توده گلول و ازغد مناسبترین نمونه‌ها جهت استفاده در صنایع مختلف، به‌ویژه دارویی به‌شمار می‌روند.