شیمی سنگ‎کل و شیمی کانی داسیت‌های کرتاسه پسین جنوب غرب سبزوار: رهیافتی بر منشأ و جایگاه زمین‌ساختی آن‌ها

Abstract

در لبه شمالی زون ایران مرکزی در جنوب‌غرب سبزوار، توالی ضخیمی از سنگ‌های آتشفشانی-رسوبی به سن کرتاسه پسین برونزد دارد. سنگ‌های آتشفشانی از نوع داسیت و ریولیت بوده و به همراه سنگ‌های آذرآواری مشتمل بر آگلومرا، برش و توف دیده می‌شوند. ضخیم-ترین واحد آتشفشانی فلسیک، داسیت‌ها هستند. آن‌ها دارای بافت‌های فلیسیتی پورفیری، گلومروپورفیری و میکرولیتی پورفیری بوده و از کانی‌های کلینوپیروکسن، فلدسپار و کوارتز تشکیل شده‌اند. پلاژیوکلازها دارای منطقه‌بندی و بافت غربالی هستند. شیمی سنگ‌کل و کلینوپیروکسن‌ها، نشانگر سرشت تولئیتی این سنگ‌هاست. نتایج حاصل از شیمی کلینوپیروکسن‎ها نیز نشانگر ترکیب اوژیتی (Wo40.61-42.79 En38.41-74 Fs16.34-19.65) آن‌هاست. بکارگیری نمودارهای زمین‌دما- فشارسنجی بیانگر دماهای 850 تا 950 درجه سانتیگراد و فشارهای کمتر از 5 کیلوبار برای تبلور این سنگ‌هاست. الگوی نمودارهای بهنجارشده این سنگ‌ها به ترکیب گوشته اولیه، نشانگر ناهنجاری منفی از Nb وTi و مثبت از Pb و K می‎باشد که از ویژگی‌های بارز ماگماهای محیط‌های فرورانش است. موقعیت نمونه‌ها در نمودارهای مختلف تمایز محیط زمین‎ساختی نیز بیانگر وابستگی آن‌ها به جایگاه فرورانش جزایر کمانی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که ماگمای تولئیتی سازنده این سنگ‌ها از ذوب بخشی یک منشأ گوشته‎ای اسپینل لرزولیتی در یک محیط فرورانش جزیره کمانی در خلال بسته-شدن حوضه اقیانوسی نئوتتیس سبزوار در طی کرتاسه پسین تشکیل شده است.