بررسی ویژگی‌های زمین‌شیمیایی و کانی‌شناسی دایک‌های همراه با کانی‌سازی مس در جنوب‌خاوری اردستان (شمال‌خاوری اصفهان)

Abstract

منطقه بررسی‌شدة اردستان در شمال‌خاوری اصفهان و در حاشیه بیرونی کمان آتشفشانی ارومیه-دختر جای دارد. در این منطقه، کانه‏زایی مس همراه با دایک‏هاست و کانه‏زایی به‌صورت سولفیدی (کالکوسیت، کالکوپیریت و بورنیت) و اکسیدی (مالاکیت و آزوریت) است. بررسی‌های صحرایی، سنگ‌نگاری و زمین‌شیمیایی در این منطقه، دو گروه دایک گوناگون را نشان می‏دهد. دایک‏های گروه اول روند شمال‌باختری- جنوب‌خاوری دارند و از گابرو دانه‏ریز ساخته شده‏اند. دایک‏های گروه دوم روند کمابیش خاوری‌- باختری دارند و از جنس گابرو و پیروکسن دیوریت هستند. از دیدگاه زمین‌شیمیایی، دایک‏ها دارای SiO₂ از 8/45 تا 8/52 درصد وزنی، MgO با میانگین 9/6 درصد وزنی، Na₂O+K₂O با 6/5 درصد وزنی و نسبت Al₂O₃/TiO₂ برابر 8/16 معرفی می‏شوند. همه دایک‏ها، دارای سرشت آلکالن بوده و به مفهوم وسیع‏تر، با محیط زمین‏ساختی پشت کمان همراه با تحولات شیمیایی در خاستگاه ماگما وابسته هستند. دایک‌های گروه دوم در برابر دایک‏های گروه اول، ‏ از عنصرهای Ba، Sr، Rb، K، Zr، Nb، Ti، Cr و Ni غنی‌شدگی نشان می‏دهند. دایک‏های گروه اول از یک گوشته تغییریافتة فرورونده در مرحله کمان نابالغ پدید آمده‌اند و دایک‏های گروه دوم دارای خاستگاه گوشته آستنوسفری غنی‏شده در مرحله کمان عادی هستند. همبستگی اندکی میان عنصر مس با عنصرهای فرار در ترکیب دایک‏ها دیده می‌شود. به‌طورکلی، نیروهای زمین‌ساختیِ مشابه عامل کنترلی مهمی در پیدایش دایک‏های گروه دوم (خاوری- باختری) به‌همراه کانی‏سازی هستند.