سنگ‌شناسی، زمین‌شیمی و سنگ‌زایی سنگ‌های نوار آتشفشانی شمال تبریز (شمال‌باختری ایران)

Abstract

سنگ‏‌های آتشفشانی بررسی‌شده‌ در 35 کیلومتری شمال‏‌باختری تبریز جای دارند و شامل داسیت، آندزیت، آندزیت بازالت و بازالت هستند. از دیدگاه زمین‏‌شناسی ساختاری، این منطقه بخشی از پهنه البرز باختری– آذربایجان به‌شمار می‏‌رود. در آذربایجان و شمال‏‌باختری ایران، آغاز فوران‏‌های آتشفشانیبا سن پلیو- کواترنری با خروج انفجاری مواد آتشفشانی با ترکیب اسیدی و حد واسط همراه بوده است. پایانی‌ترین مرحله و جوان‌ترین فعالیت آتشفشان با خروج گدازه‏‌های بازالتی از راه شکستگی‌ها و گسل‏‌ها روی داده است که در مجموع با ساختار لایه‌لایه روی هم دیده می‌شوند. گدازه‏‌های بازالتی با ساخت منشوری سنگ‌های آذرآواری پلیو- پلیستوسن و گدازه های آندزیتی را پوشانده‏‌اند. کانی‏‌های اصلی سازندة این سنگ‏‌ها عبارتند از: الیوین، پلاژیوکلاز، آمفیبول و پیروکسن. در این سنگ‏‌ها، بافت‏‌های میکرولیتیک پورفیریک، هیالومیکرولیتیک پورفیریک، گلومروپورفیریک و بافت کومولایی را می‌توان شناسایی کرد. در نمودارهای شناسایی سری ماگمایی، نمونه‏‌ها متعلق به دو سری ماگمایی کالک‌آلکالن و آلکالن هستند و ویژگی‏‌های ماگماتیسمی بایمودال را نشان می‏‌دهند. ردیف‌های آتشفشانیِ بررسی‌شده یک سری معکوس آتشفشانی را نشان می‏‌دهد که که از ویژگی‏‌های ولکانیسم بایمودال به‌شمار می‏‌رود. نمودارهای چندعنصری بهنجارشده به‌ترکیب‌های کندریت و گوشته اولیه برای سنگ‏‌های منطقه نشان‌دهندة غنی‌شدگی از عنصرهای LREE و LILE و تهی‌شدگی از HREE و HFSE (مانند: Ti، Nb و Ta یا TNT) هستند. برپایه نمودارهای عناصر کمیاب La در برابر La/Sm و La/Yb در برابر Y، ماگمای سازنده سنگ‏‌های بازیک می‏‌تواند از نرخ پایین ذوب‌بخشی گوشته‌ای گارنت لرزولیتی پدید آمده باشد. با بالاآمدن و جایگیری چنین ماگمایی در بخش‌های بالایی‌تر پوسته و در پی ذوب‌بخشی سنگ‌های پوسته‌ای، مواد آتشفشانی اسیدی و حد واسط پدید آمده است. نمودارهای زمین‌ساختی‌ ماگما نشان می‏‌دهند که این سنگ‏‌ها در کمان‌‌های آتشفشانی پسابرخوردی پدید آمده‌اند.