کانی‏‌شناسی و زمین‌شیمی کانسنگ اسکارن آهن و توده‏‌ نفوذی سینودیوریتی میزبان در منطقه اکتشافی زبرکوه (جنوب‌باختری بردسکن، استان خراسان جنوبی)

Abstract

منطقه اکتشافی زبرکوه در جنوب‌باختری شهرستان بردسکن در استان خراسان جنوبی و در شمال‌خاوری ایران جای دارد. سنگ‌های کربناته دگرگون‌شدة سازندهای ریزو و سلطانیه فراوان‌ترین سنگ‌های این منطقه هستند و توده‌های سینوگرانیتی و سینودیوریتی درون آنها نفوذ کرده‏‌اند. برپایه یافته‌های صحرایی و آزمایشگاهی (مانند: کنترل ساختاری پهنه اصلی کانه‏‌دار، پیدایش جانشینی متاسوماتیسم که با کانی‌های آب‌دارِ کم‌ دما و همراهی مگنتیت و پیریت با کلریت، اپیدوت، کلسیت و کوارتز شناخته می‌شود)، کانی‏‌سازی آهن منطقه از نوع اسکارن‌ِ کم دماست. شاید در این منطقه، توده آذرین درونیِ جوان‌تر دیگری در ژرفایِ خاستگاهِ کانی‏‌سازی آهن است. محلول گرمابی کانه‏‌دار از راه گسل و یا مرز توده آذرین درونی و سنگ کربناته به بالا راه پیدا کرده و پیدایش کانسنگ را در پی داشته است. عیار آهن از 54 تا 65 درصد است و مقدار سولفور تا بیش از 3 درصد می‏‌رسد. شیمی کانی مگنتیت و فراوانی Ti، V، Al، Mn، Ni و Cr نیز همانند اندوخته اسکارن است. توده بیوتیت‌سینودیوریت میزبان بافت هیپ‌ایدیومورف گرانولار داشته و بیشتر کانی‌های پلاژیوکلاز، آلکالی‌فلدسپار، بیوتیت و آپاتیت دارد. این توده از نوع آلکالن سری پتاسیم است که در جایگاه درون‌صفحه‏‌ای پدید آمده است. غنی‏‌شدگی شدید از عنصرهای LREE، LILE (مانند: Rb، Cs، Ba و K)، HFSE (مانند: Nb، Zr، Ti) و عنصر P از ویژگی‌های این ماگماست. خاستگاه ماگمای مادر این توده، ذوب‌بخشی درجه پایین گارنت لرزولیت گوشته آستنوسفری تا مرز آستنوسفر- لیتوسفر است.