بررسی شیمی کانی، دمافشارسنجی و سنگ‌زایی سنگ‌های میگماتیتی منطقه همدان

Abstract

در منطقه همدان، سنگ‌های میگماتیتی با ساختارهای گوناگونی رخنمون دارند. در منطقه سیمین (همدان)، ساخت استروماتیک و در منطقه دره‌عمر (تویسرکان)، ساخت افتالمیتیک فراوان‌تر هستند. این میگماتیت‏‌ها در یک منطقه پلی‌متامورفیسم گسترش دارند. دست‌کم یک دگرگونی ناحیه‏‌ای و دو دگرگونی همبری در پی تزریق توده‏‌‌های فلسیک و مافیک در این منطقه روی داده‌اند. چنین گمان می‌رود که در منطقه دره‌عمر (شمال تویسرکان)، میگماتیت‏‌ها پیامد دگرگونی همبری هستند و در پی تزریق توده‏‌‏‌‌های مافیک پدید آمده‌اند؛‌ اما در منطقه سیمین (جنوب همدان)، دگرگونی ناحیه‏‌ای پیشین که با گسترش پهنه‏‌‌های برشی در منطقه همزمان بوده است، با دگرگونی همبری ناشی از توده‏‌‌های فلسیک ادامه یافته است. همچنین، رویداد ذوب‌بخشی هم به دگرگونی ناحیه‏‌ای و هم به دگرگونی همبری مرتبط بوده است. ازاین‌رو، چه‌بسا در برخی بخش‌ها مانند منطقه سیمین، میگماتیت‌زایی در بیش از یک مرحله رخ داده است. این یافته‌ها با سن‌سنجی‌هایی که به‌تازگی روی توده پلوتونیک الوند و سنگ‌های دگرگونی پیرامون آنها انجام شده‌اند، همخوانی دارند. کانی‌های شاخص متاپلیت‏‌ها، مانند گارنت (آلماندین)، بیوتیت (سیدروفیلیت)، استارولیت، آندالوزیت، سیلیمانیت، کیانیت، فیبرولیت، کردیریت (آهن دار)، پلاژیوکلاز (آندزین) و اسپینل (هرسینیت) در میگماتیت‏‌ها دیده می‌شوند. ویژگی‌های صحرایی، سنگ‏‌نگاری و شیمیایی نشان می‏‌دهند نسل‏‌‏‌‌های گوناگونی از کانی‌های استارولیت، بیوتیت و کردیریت در منطقه پدید آمده‌اند که در سنگ‌های دگرگونی با درجه متفاوت دیده می‏‌شوند. این کانی‌ها گاه از واکنش‏‌‌های پیشرونده و گاه از واکنش‏‌‌های پسرونده پدید آمده‏‌اند. برپایه دماسنجی به روش تبادل جفت کانی گارنت- بیوتیت و با به‌کارگیریِ کالیبراسیون‏‌‏‌‌های گوناگون، دمای 655 درجه سانتیگراد برای بیوتیت‏‌‏‌‌های نسل اول و دمای 529 درجه سانتیگراد برای بیوتیت‏‌‏‌‌های نسل دوم به‌دست آمد. دماسنجی گارنت-کردیریت نیز دمای 637 درجه سانتیگراد را برای میگماتیت‌های یادشده نشان می‌دهد. فشارسنجی با به‌کارگیریِ تعادل ترمودینامیکی GPBQ، فشار 9/3 کیلوبار را برای سنگ‌های با بیوتیت‏‌‏‌‌های نسل اول و فشار 6/3 کیلوبار را برای سنگ‌های با بیوتیت‏‌‏‌‌های نسل دوم نشان می‏‌دهد.