شیمی کانی‌، دمافشارسنجی و جایگاه زمین‌ساختی ماگمای سازندة سنگ‌های آتشفشانی کرتاسه پسین منطقه کجید (جنوب لاهیجان، البرز شمالی

Abstract

سنگ‌های آتشفشانی منطقه کجید (جنوب لاهیجان) در دامنه شمالی البرز رخنمون دارند. بیشتر این سنگ‌ها ساختار بالشی نشان می‌دهند و با سریِ دایک‌های قطع‌کننده همراه هستند. برپایه، روابط سنگ‌چینه‌ای و سنگ‏‌آهک‌های پلاژیک میان‌بالشی، این سنگ‌های آتشفشانی به سن کرتاسه پسین هستند. بیشتر سنگ‌های‌ آتشفشانی منطقه کجید ترکیب بازیک دارند (الیوین‌بازالت و بازالت) و شمار کمی از آنها نیز در ترم‌های جدایش‌یافته‌تر (مانند: تراکی‌آندزیت و داسیت) جای می‌گیرند. مقدار فورستریت (Fo) در فنوکریست‌های الیوین از 63 تا 83 درصد مولی است. بلورهای کلینوپیروکسن به‌صورت فنوکریست و نیز در زمینه سنگ هستند و ترکیب اوژیت تا دیوپسید دارند. مقدار Na₂O، Al₂O₃ و TiO₂ در آنها به‌ترتیب 24/0 تا 68/0، 3/2 تا 53/6 و 1 تا 1/5 درصد وزنی است. افزون‌بر این، ترکیب کلی پلاژیوکلازها، لابرادوریت (An = 51-68 درصد مولی) است. داده‌های به‌دست‌آمده از کاربرد روش‌های دمافشارسنجی‌ گوناگون برای کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز و الیوین با یکدیگر همخوانی خوبی نشان می‌دهند. بررسی‌های دماسنجی گوناگون بازة دمایی نزدیک به 1100 تا 1250 درجه سانتیگراد را نشان می‌دهند و با دمای مذابی بازیک همخوانی دارند. افزون‌بر این، فشارسنجی کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز برای فنوکریست‌ها (4 تا 8 کیلوبار) و بلورهای زمینه سنگ (کمتر از 5 کیلوبار) نیز به‌ترتیب با ژرفای پوسته میانی- زیرین و پوسته بالایی همخوانی دارد. برپایه شیمی کلینوپیروکسن، مذاب‌ها ترکیب بازالت آلکالن داشته‌ و در پهنه ماگمایی- زمین‌ساختی درون‌صفحه‌ای (کافت درون‌قاره‌ای) پدیدآمده‌اند. حجم بزرگی از فوران‌های بازالتیِ کرتاسه پسین در البرز شمالی چه‌بسا با آنومالی چشمگیر دمایی در گوشته‌ همراه با بالاآمدن سست‌کره و فعالیت نقطه داغ/ پلوم گوشته‌ای در ارتباط بوده است.