تغییرات اسانس سرشاخه‌های دو گونة بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch و A. millefolium L.) در مراحل مختلف نموی در درة شهدا استان آذربایجان غربی: مطالعة موردی

Abstract

در پژوهش حاضر، سرشاخه‌های دو گونة بومادران <em>Achillea wilhelmsii </em>C. Koch.و <em>Achillea. millefolium </em>L. در سه مرحلة مختلف رویشی، گل‌دهی و میوه‌دهی از رویشگاه طبیعی آن، منطقة درة شهدا، در استان آذربایجان غربی جمع‌آوری شدند. اسانس‌ها با دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر) استخراج و مواد مؤثر اسانس‌ها با کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. نتایج نشان دادند در زمان‌های مختلف برداشت، علاوه‌بر بازده اسانس، کمیت و کیفیت مواد مؤثر اسانس‌ها نیز متغیر بودند. از همة ترکیبات شناسایی‌شده در اسانس گونة <em>A. wilhelmsii</em>، 36 و 16 ترکیب به‌ترتیب متعلق به مونوترپن‌ها (23/69 درصد) و سزکوئی‌ترپن‌ها (76/30 درصد) بودند؛ بنابراین مونوترپن‌ها بیشترین سهم را داشتند. در اسانس گونة <em>A. millefolium</em> ، 37 ترکیب مونوترپنی (92/56 درصد) و 28 ترکیب سزکوئی‌ترپنی (07/43 درصد) شناسایی شدند. مهم‌ترین ترکیبات در اسانس گونة <em>A. millefolium</em>، شامل کامفور، 1-8 سینئول، کامفن و بورنئول بودند که مقدار 8-1 سینئول در ماه اردیبهشت، کامفن و بورنئول در ماه خرداد و کامفور در ماه تیر بیشترین مقدار بودند. بین ترکیبات اصلی در اسانس <em>A</em>. <em>wilhelmsii</em>، بیشترین مقدار در مرحلة رویشی مربوط به کامفور و کامفن، 1-8 سینئول، بورنئول و 3، 5- هپتا دی ان- 2- ال 2، 6 – دی متیل؛ در مرحلة میوه‌دهی مربوط به 1-8 سینئول، بورنئول، بی سیکلوهپتان -2- متانول 6 و 6 دی متیل (میرتانول) و توجون و در مرحلة گل‌دهی مربوط به آلفا - لینالول، اسیمنول، کامفور، بورنئول و میرتانول بودند. نتایج نشان می‌دهند کمیت و کیفیت مواد مؤثر اسانس در گونه‌ها و زمان‌های مختلف رشدونمو متفاوتند؛ درنتیجه، عملکردهای متفاوت دارویی نیز دارند.