تکوین گل‌آذین، گل و گرده در گل جعفری (Tajetes patula) (Asteraceae): ویژگی‌های ساختاری گل در ارتباط با گرده‌افشانی

Abstract

نمو گل سیستمی مناسب برای فهم تمایز سلولی و مکانیسم‌های ژنتیکی لازم برای اندام‌زایی است. گل جعفری (Tajetes patula) گونه‌ای زینتی و علفی است که به تیره Asteraceae تعلق دارد. در این مطالعه ساختار و نمو گل‌آذین، گل و گرده و ویژگی‌های آنها در ارتباط با گرده‌افشانی بررسی شد. گل‌آذین، کپه یا سرمانند است که طی نمو ابتدا براکته‌های پای گل‌آذین نمو یافته، سپس پریموردیوم‪های گلچه‌ها به روش به سوی مرکز بنیان‌گذاری می‌شوند. در محل هر پریموردیوم گلچه، فرورفتگی‌ای ایجاد شده که در پیرامون آن ابتدا جام گل بنیان‌گذاری ‌و سپس بخش‌های زایشی به روش به سوی مرکز ایجاد می‌شوند. نظم تشکیل گلچه‌ها، به صورت یک ردیف گلچه‌های شعاعی (زبانه‌ای) با گل‌های ماده و عقیم و تعداد زیادی (60-70) گلچۀ‌ دیسکی (لوله‌ای) با گل‌های نرماده و زایاست. هر دو گلچه‌ دارای کاسبرگ‌های براکته‌مانند، تخمدان زیرین، خامۀ‌ منفرد و کلالۀ دو شاخه است. سطح کلاله دارای سلول‌های پاپیل‌مانند است. پرچم‌ها متصل‌بساک و لایه‌ مغذی (تاپی) ابتدا ترشحی و سرانجام آمیبی می‌شود. لایه مکانیکی فیبری و شکافتگی بساک برون‌گشا و طولی است. تقسیم سلول‌های مادر گرده از نوع هم‌زمان و دانه‌های گرده حاصل ضمن تمایز به رنگ زرد، کروی-نیمه کشیده، سه شکاف-منفذی، خاردار با سوراخ‌های ریز در قاعده خارها هستند. میوه حاصل فندقه‌ سیاه رنگ و کشیده است. ویژگی‌هایی مانند گل‌آذین کپه، رنگ گل‌آذین، بشرۀ ترشحی کرک‌مانند در بخش درونی گلبرگ‌های هر دو نوع گلچه، رنگ دانه گرده و تزیینات آن، رشد و دو شاخه‌ای شدن کلاله و پاپیل‌های سطح آن، سبب جذب حشرات (گرده‌افشان) به سمت این گل‌آذین و تسهیل گرده‌افشانی توسط آنها می‌شود.