بـررسی تأثیر ارقـام مختلف بـرنج بر فـراسنجه‏ های جـدول زندگی و رشـد جمعیت زنبـورTrichogramma brassicae ، پـارازیتوئید تخم ساقه ‏خوار برنج Chilo suppressalis

Abstract

در این تحقیق تأثیر ارقام مختلف برنج به‌عنوان حلقۀ اول زنجیرۀ غذایی بر فراسنجه‏های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور پارازیتوئید <em>Trichogramma brassicae</em>به‌عنوان حلقۀ سوم زنجیرۀ غذایی، بررسی شد. در این راستا، چهار رقم برنج رایج در استان مازندران شامل دو رقم زودرس طارم محلی و طارم هاشمی و دو رقم دیررس فجر و ندا به‌عنوان میزبان‏های کرم ساقه‏خوار برنج انتخاب شدند. ساقه‌خوار برنج روی هر یک از ارقام ذکرشده دو نسل پرورش داده شد. تخم‏های نسل دوم آفت داخل لوله‏های آزمایش برای پارازیتیسم در معرض زنبور قرار داده شدند. براساس اطلاعات ثبت‌شده، مهم‏ترین فراسنجه‏های جدول زندگی زنبور پارازیتوئید مورد بررسی شامل نرخ بقا (<em>l_x</em>)، بارآوری ویژۀ سنی (<em>m_x</em>)، احتمال بقا (<em>p_x</em>)، احتمال مرگ (<em>d_x</em>)، اختلاف بین نسبت بقا در دو سن متوالی (<em>d_x</em>) و امید به زندگی (<em>e_x</em>) و فراسنجه‏های رشد جمعیت شامل نرخ خالص تولیدمثل (<em>R₀</em>)، نرخ ذاتی افزایش جمعیت <em>r_m</em>)) ، نرخ متناهی افزایش جمعیت (<em>λ</em>)، متوسط مدت زمان یک نسل(<em>T</em>) و مدت زمان لازم برای دو برابر شدن جمعیت (<em>DT</em>) برآورد شد. براساس نتایج به‏دست‌آمده مشخص شد، کلیۀ فراسنجه‏های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور پارازیتوئید در حلقۀ سوم غذایی در اثر تغییر رقم برنج در حلقۀ اول غذایی تغییر کرد و تفاوت معنادار آماری داشت. بررسی برآوردهای انجام‌گرفته برای مقادیر فراسنجه‏های یادشده نشان داد فراسنجه‏های جدول زندگی و رشد جمعیت زنبور <em>T. brassicae</em> روی ساقه‏خوارانی که از ارقام دیررس تغذیه کرده بودند، نسبت به ارقام زودرس در وضعیت مطلوب‏تری بودند. بیشترین مقدار امید به زندگی در اولین روز ظهور زنبور بالغ مربوط به رقم دیررس ندا با مقدار عددی 14/3 و کمترین مقدار در همان سن مربوط به رقم زودرس طارم محلی 69/2 بود. به همین ترتیب بیشترین مقدار نرخ ذاتی رشد جمعیت نیز 452/0 عدد نتاج ماده / ماده / روز بود. این مقدار مربوط به زنبورهایی بود که تخم‏های ساقه‏خواران مورد استفاده برای پارازیتیسم آنها، دورۀ رشد و نمو خود را در نسل قبل روی رقم دیررس فجر سپری کرده بودند. کمترین مقدار فراسنجۀ یادشده در رقم زودرس فجر با مقدار عددی 442/0 عدد نتاج ماده / ماده / روز بود. بر این اساس مشخص شد تغییر ارقام گیاهی در حلقۀ اول غذایی می‏تواند فراسنجه‏های مهم زیستی و جمعیتی موجودات زندۀ حلقۀ سوم غذایی را به‌طور مشخص متأثر سازد.