جامعۀ اطلاعاتی و جرائم نوظهور: تلاشی جامعه‌شناختی در تبیین قربانیان تعرض سایبری در شهر تهران

Abstract

توسعۀ جامعۀ اطلاعاتی با خود تحولات فراوانی را به‌دنبال داشته است که ازجمله می‌توان به گسترش فضای سایبری و شکل‌گیری انواع جدیدی از انحرافات و جرائم سایبری اشاره نمود. یکی از این جرائم، که دامنۀ وسیعی دارد، تعرض سایبری است. سازمان‌ها و نهادهای رسمی درخصوص این نوع جرم داده‌های دقیقی ارائه نمی‌کنند. همچنین به دلیل نظام ارزشی حاکم بر کشور، بسیاری از این نوع جرائم به نهادهای مربوطه گزارش نمی‌شوند. بنابراین، برای غلبه بر این محدودیت، رویکرد نظری بزهدیده‌شناسی براساس نظریۀ فعالیت روزمرۀ فلسون مبنای تحقیق قرار گرفته است که برآوردی دقیق‌تر از این جرم ارائه دهد. این جرم به دلیل ماهیت تعاملی آن در میان افرادی که از دو جنس متفاوت هستند رخ می‌دهد. انواع تعرض سایبری که موضوع این پژوهش بوده است تهدید، سرقت اطلاعات و هویت، نشر اکاذیب و مزاحمت می‌باشد. روش تحقیق این پژوهش پیمایش بزهدیده‌شناسی است که باهدف کشف نرخ وقوع این جرم و تحلیل علل آن می‌باشد و در میان شهروندان بالای 15 سال شهر تهران، که در هفته حداقل یک ساعت کاربر اینترنت هستند، انجام شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در حدود 8.9 درصد کاربران تهرانی حداقل یک‌ بار مورد تعرض قرار گرفته‌اند. بنابراین، می‌توان گفت تعرض سایبری مسئله‌ای اجتماعی است که در فضای مجازی در حال رخ دادن است. تحلیل یافته‌ها بیانگر آن است که سبک زندگی آنلاین قربانیان بر میزان و کیفیت رخداد تعرض سایبری اثرگذاری معناداری دارد. ازجمله عوامل اثرگذار بر قربانی شدن تعرض سایبری تغییر ارزش‌ها در فضای سایبری و کاهش کنترل اجتماعی است که کناره‌گیری اخلاقی و کاهش خودکنترلی افراد را به‌دنبال دارد. این فرایند درنهایت، موجب افزایش رؤیت‌پذیری و رفتارهای ریسک‌پذیرانۀ افراد می‌شود که شرایط قربانی شدن آنها را فراهم می‌کند.