تفاوت آرای قضات در سرقت‌ خشن: نقش زمینه‌های اجتماعی متهمان (مطالعه‌ی میدانی دادسرا و دادگاه شهر تهران)

Abstract

بررسی رابطه­ی وضعیت اجتماعی متهمان سرقت و آرای صادره، نشان­دهنده­ی ارتباط میان دادرسی و ریشه­های اجتماعی حقوق است و تعریفی واقعی­تر از حقوق حاکم بر جامعه ارائه می­دهد. مسائل اصلی که در مقاله حاضر به دنبال پاسخ‌گویی آن هستیم عبارتند از اینکه: کدام یک از زمینه­های خانوادگی و اجتماعی متهمان، مؤثر بر روند دادرسی کیفری از ابتدای ورود به مرجع تعقیب تا اجرای حکم است؟ نحوه­ی واکنش نظام دادرسی کیفری به اتهام افراد بر اساس این زمینه­ها چگونه است؟ با دسته‌بندی الگوهای نظری مرتبط با موضوع تحقیق، دو دسته‌بندی مرسوم در قالب وفاقی (با تأکید بر رویکرد کارکردگرایی) و تضاد مد نظر قرار گرفت. بر این اساس، حساسیت‌های نظری به منظور پاسخ‌گویی به مسائل و ورود به میدان تحقیق سامان یافت. برای پاسخ­گویی به مسائل تحقیق از روش کیفی و از ابزارهای مصاحبه، تحلیل اسناد و مشاهده در دادسرای ویژه سرقت و ناحیه 12 و دادگاه کیفری دو بعثت تهران استفاده شده است. یافته­ها نشان می­دهد زمینه­های خانوادگی و اجتماعی همچون جنسیت، نسل، پایگاه اقتصادی-اجتماعی، قومیت و تابعیت متهمان بر روند رسیدگی دادرس به سرقت­های خشن مؤثر است. یکی از محورهای اصلی استدلال دادرس هنگام صدور رأی ارجاع به این زمینه­هاست که به نظر می­رسد آفریده­ی نظام حقوقی نیستند بلکه یک سری قواعد و کلیشه­های برخاسته از ساختار اجتماعی، فرهنگ، دین، اقتصاد و ... هستند.