شبکه‌های اجتماعی و چالش‌های آن برای نظام خانواده در ایران: مطالعه عضویت زوجین در فیس‌بوک و مسائل و پیامدهای اجتماعی آن بر حریم خانواده

Abstract

هدف این مقاله تحلیل و تبیین پیامدهای عضویت زوجین ایرانی در فیس‌بوک و آثار و پیامدهای آن بر حریم خانوادگی در ایران است؛ به‌عبارت‌دیگر، مسئله اصلی این پژوهش ناظر بر این پرسش است که عضویت و کاربرد یک شبکه اجتماعی فراگیر همچون فیس‌بوک چگونه می‌تواند چالش‌هایی را برای ثبات نظام خانواده در ایران به‌ویژه در حوزه هنجارهای حریم خانواده ایجاد کند؟ گذشته از این، قصد ما این است که به این پرسش پاسخ بدهیم که آیا فیس‌بوک به‌تنهایی تعیین‌کننده است یا عوامل دیگری در وقوع این دگرگونی دخیل هستند؟ در این پژوهش، از نظریه نظام‌های خانواده برای سامان دادن به تبیین مقدماتی و نظری پرسش و هدایت پژوهش استفاده شده است اما تدوین نظام نظری را به بعد از تحلیل‌ها موکول کردیم. به همین دلیل، برای فهم عمیق‌تر و کشف دلالت‌های حاکم بر پیامدهایی که استفاده از فیس‌بوک بر حریم خصوصی دارد، روش‌شناسی کیفی از نوع نظریه زمینه‌ای را به‌کار برده‌ایم. پس از جمع‌آوری داده‌ها به کمک روش‌های مصاحبه گروهی آنلاین، مصاحبه فردی آنلاین و نیز مصاحبه گروهی چهره به چهره، یافته‌ها به کمک رویکرد نظریه زمینه‌ای تحلیل شده‌اند. بر اساس شواهد به‌دست‌ آمده، فیس‌بوک، در تحول حدود خانواده ایرانی به‌منزله شرایط زمینه‌ای یا تسهیل گر عمل می‌کند و نمی‌توان این شبکه اجتماعی را به‌تنهایی عامل تحولات خانواده در ایران قلمداد کرد. گذشته از این، طیفی از عوامل فردی تا دگرگونی‌های کلان اجتماعی در تحول نظام خانواده ایرانی از منظر شفاف شدن حدود خانواده و تغییر تصور سنتی از حریم خانواده دخالت دارند. این نیز بخشی از دستاورد نظری این مقاله خواهد بود.