بررسی و نقد اندیشه ماتریدیه در صفت تکوین

Abstract

اهمیت بحث صفات‏شناسی در میان مباحث الهیات بر کسی پوشیده نیست و کمتر کتابی در موضوعات الهیات یافت می‌شود که به مباحث صفات نپرداخته باشد. ابعاد گوناگونی در بحث صفات نگاه اندیشمندان را به خود جلب کرده، مورد بحث و تحقیق آنان قرار گرفته است. یکی از مباحث صفات بحث از صفاتی است که اصل وجود و ثبوت آن برای خداوند محل تردید است که تحت عنوان «صفات مختلف فیها» مطرح می‌شود. یکی از این صفات، صفت تکوین است. ماتریدیه مدافع ثبوت آن برای خدا بوده، آن را صفتی حقیقی قائم به ذات می‌دانند در حالی که سایر فرق معروف منکر آن هستند. ادله‏ای که ماتریدیه بر مدعای خود اقامه نموده‏اند ناتمام است. به نظر می‌رسد دغدغه ابومنصور ماتریدی در طرح صفت تکوین -یا دست‏کم یکی از دغدغه‏های وی- مسئله ربط حادث به قدیم بوده است. وی بسان فلاسفه که برای حل مشکل مزبور به وساطت عقول روی آورده‌اند، به دنبال حلقه واسطه‏ای بوده است که از آن طریق حوادث را به ذات قدیم الهی مرتبط کند. در اندیشه او تنها صفتی که بتواند چنین نقشی بر عهده گیرد، صفت تکوین است، ولی تلاش وی برای تبیین این راه‏حل ناتمام است. این نظریه مشکلاتی را نیز سر راه وی قرار داده است که رهایی از آن ناممکن است.