شکل‌گیری سنت فکری سلطنت جدید ونسبت آن با اندیشۀ حکومت اسلامی در تاریخ معاصر ایران

Abstract

شرایط سیاسی ـ اجتماعی شکل‌‌گرفته پس از مشروطه، موجب ظهور و افول مجدد سنت فکری سلطنت‌ جدیدی گردید (تاریخچه)؛ اما آثار عمیقی در این زمینه تولید نشده است (پیشینه)؛ ازاین‌‌رو رابطۀ برآمدن تا برافتادن آن با ظهور حکومت اسلامی، مورد کنکاش جدی قرار نگرفته است (مسئله). درنتیجه، پرسش اصلی آن است که چه شرایط سیاسی ـ اجتماعی‌‌ای موجب شکل‌گیری این سنت گردید؛ و ازسویی، شکست این سنت چگونه در برآمدن اندیشۀ حکومت اسلامی اثرگذار بود؟ (سؤال) فرض است که این سنت فکری، به‌‌دلایلی همچون ناسازگاری با شرایط اجتماعی و وجود برخی ابهامات نظری، توان استمرار نیافت (فرضیه). در پژوهش پیش‌‌رو، که در آن از چهارچوب جماعت‌گرایی استفاده شده (روش)، نشان داده‌‌ایم که این سنت تنها در یک مقطع تاریخی برخوردار از فضیلت، خیر و دارای اصحاب خاص خود بوده است (هدف). بااین‌‌حال و به رغم شکست این سنت، آثار نظری آن در فضای فکری ایران ماندگار شد. از مهم‌‌ترین آثار به‌‌جامانده از اجرای احکام (حتی درحد امور حسبه)، نیاز به شرایط امنی دارد که حکومتی مقتدر آن را فراهم می‌آورد؛ ازاین‌‌رو با شکست اندیشه‌ حضور سلطان، به‌‌تدریج شرایط برای مطرح شدن اندیشه‌های فقاهت‌محور فراهم آمد که افزون‌‌بر اعتقاد به اجرای احکام اسلامی، شخص ولی‌‌فقیه را متولی ولایت بر اجرای آن می‌دانست (یافته).