بررسی وضعیت بیماری‌زایی عامل بیماری زنگ زرد گندم (Puccinia striiformis f. sp. tritici) و عکس‌العمل ارقام تجاری گندم در برابر بیماری در دهه اخیر در استان فارس

Abstract

بررسی سالانه مقاومت ارقام تجاری گندم نسبت به بیماری زنگ زرد پس از معرفی و کشت گسترده آنها حائز اهمیت فراوان می‌باشد. مواد مورد بررسی در این تحقیق شامل ارقام گندم افتراقی (دارای ژن یا ژن‌های مقاومت مشخص به‌زنگ زرد گندم) و 24 رقم گندم نان و سه رقم گندم دوروم مورد کاشت در دو دهه اخیر در استان فارس به‌همراه گندم رقم بولانی به‌عنوان شاهد حساس به زنگ زرد بودند. این تحقیق طی سال‌های زراعی 83-1382 و 84-1383 در مزارع انتخابی شش منطقه از استان فارس شامل زرقان، مرودشت، فسا، ممسنی، داراب و اقلید و طی سال‌های زراعی 92-1383 در دو خزانه زنگ زرد ایستگاه‌ زرقان و حومه ممسنی انجام شد. نتایج نشان داد که طی ده سال اخیر یا قبل از آن مقاومت 12 رقم از ارقام تجاری گندم شامل چمران، شیرودی، استار، داراب 2، فلات، شیراز، کویر، شهریار، زرین، الموت، الوند و بهار نسبت به زنگ زرد شکسته شده است. برعکس، رقم یاواروس و ارقام جدید زارع، میهن، سیروان، چمران ‌2، افق، بهرنگ و شبرنگ، غالباً واکنش نیمه‌مقاومت تا حدواسط را نشان داده‌اند. همچنین ارقام سیوند، پارسی، پیشگام، مرودشت و افلاک عکس‌العمل‌های نیمه‌مقاومت تا نیمه‌حساسیت داشته‌اند. رقم پیشتاز واکنش نیمه‌حساسیت تا اخیراً مقاومت را در مناطق مختلف فارس نشان داده است. به طرز جالبی، رقم نیک ‌نژاد از بدو معرفی تاکنون از واکنش مصونیت تا مقاومت برخوردار بوده است. بروز تغییرات در مقاومت برخی از ارقام تجاری ممکن است از تغییر در نژادهای زنگ زرد گندم دردهه اخیر ناشی شده باشد. در دهه اخیر براساس واکنش ارقام گندم افتراقی نسبت به زنگ زرد، غالباً برای ژن‌های مقاومت <em>Yr2</em>، <em>Yr6</em><em>، </em><em>Yr7</em>، <em>Yr9</em>، <em>Yr17</em>، <em>Yr25</em>، <em>Yr26</em>، <em>Yr27</em>،<em>YrA</em> و <em>YrSU</em> بیماری‌زایی وجود داشته است. تحقیق حاضر بر لزوم بررسی سالیانه واکنش ارقام تجاری گندم نسبت‌ به زنگ زرد و آگاهی از فاکتورهای بیماری‌زایی عامل بیماری در استان فارس تاکید دارد. این اطلاعات نه‌تنها در اعلام هشدار به‌موقع جهت جایگزینی ارقام حساس و به‌کارگیری راهکارهای موثر در مدیریت بیماری و کاهش خسارت کاربرد دارد، بلکه امکان به‌کارگیری ژنوتیپ‌های مقاوم را در برنامه‌های اصلاحی کوتاه و بلندمدت گندم فراهم می‌نماید.