جنگ و صلح در اندیشه سیاسی فارابی

Abstract

فارابی مؤسس فلسفه اسلامی است؛ چنان‌که فیلسوفان اسلامی، همواره تحت تأثیر آراء و اندیشه او بوده و هستند، هرچند دربارۀ فارابی سخنان بسیاری گفته و نوشته شده است، ولی نگاه او به جنگ و امنیت مغفول مانده است. این مقاله می‌کوشد تا به اجمال آرای فارابی را در خصوص جنگ و صلح از یک سو و امنیت و ناامنی از سوی دیگر به بحث ‌گذارد.<br /> سوال این است که نسبت سرشت انسان با جنگ و امنیت چیست؟ و در مرتبه بعد، از نگاه فارابی نسبت جنگ با عدالت چه بوده و جنگ عادلانه کدام است؟ فارابی در بحث از امور مدنی تقریباً همه مباحث را ذیل مفهوم فلسفی «غایت» پی می‌گیرد. از آنجا که انسان موجودی است برخوردار از کمال بالقوه، ‌می‌تواند غایت‌های گوناگونی را پی بگیرد. جنگ ـ و عادلانه یا ناعادلانه بودن آن ـ نیز از این زاویه اهمیت می‌یابد. از نگاه فارابی جنگی عادلانه است که در سمت‌وسوی تحقق غایت کمال انسانی باشد؛ وضعیت امن و ناامن نیز بر همین پایه تعریف می‌شوند.<br /> در این جستار موضوع جنگ در هندسه فکری فارابی، با روش تحلیل محتوای کیفی به بحث گذاشته می‌شود. در کنار آن آرای فارابی دربارۀ تنجیم نیز بررسی می‌گردد؛ چه اینکه در اندیشه قدیم، علم نجوم به‌مثابه یکی از علوم مقوّم امور نظامی و لشکرکشی لحاظ می‌شد. همچنین تلاش شده است تا همه این بحث‌ها به شیوه تحلیل فلسفی ارائه شوند.<br /> ‎‏