بینامتنیت واژگانی و شخصیتی «رائیّه» ابن عرندس با قرآن کریم

Abstract

تناص یا بینامتنی یکی از اصطلاحات مطرح در حوزه پژوهش‌ها و مطالعات زبان و ادبیات است. طبق این نظریه، هیچ متنی مستقل نیست و هر متن، ترکیبی است از متون گوناگون که آگاهانه یا ناخودآگاه از سرچشمه‌های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته‌اند. در این میان قرآن کریم ارزشمندترین و تأثیرگذارترین اثری است که شاعران و ادیبان در آثار خود از آن استفاده نموده‌اند. إبن عرندس حلّی از شاعران و ادیبان قرن نهم هجری قمری است. وی دلباخته و شیفته کلام الهی و خاندان وحی بوده و اشعارش پر است از آیات و مضامین قرآنی و مفاهیم والای آن، به‌خصوص قصیده «رائیّه» معروفش که در رثای أباعبدالله الحسین می‌باشد. در این مقاله سعی شده است بینامتنی موجود در «رائیّه» این شاعر با قرآن کریم در دو جنبة بینامتنی - واژگانی (لفظی) و شخصیّتی (فراخوانی شخصیّت‌های قرآنی) - مورد توجّه قرار گیرد. در پژوهش حاضر پس از ارائة مباحث نظری، عملیات بینامتنی این قصیده با کلام وحی تحلیل و بررسی شده است. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که شکل عملیّات بینامتنی از نوع بینامتنیّت مستقیم و آشکار و روابط میان آن بیشتر به صورت نفی جزئی (اجترار) و در اندک مواردی نفی متوازی (امتصاص) و نفی کلّی (حوار) بوده است.