بررسی و تحلیل قصیده «النازلون علی الریح» از محمد علی شمس الدین؛با تکیه بر محور جانشینی و هم‌نشینی

Abstract

نظریة محورهای جانشینی وهم­نشینی یکی از ابزارهای مهم مطرح در دانش معناشناسی و نقد فرمالیستی است که کارکردی ویژه­ در کشف معانی درونی در ساختارهای زبانی، به ویژه بررسی ادبیات معاصر و نوگرایی­های ادبی مؤلفان آن دارد. محمد­علی شمس­الدین یکی از شاعران نوگرای معاصر در عرصة ادبیات مقاومت لبنان است که با خلق شیوه­های نوین ارتباط میان عناصر کلام، دست به تصویر­آفرینی­های زیبا زده است. با توجه به پیچیدگی­ها و تناسب­های چند لایه در شعر شمس­الدین، مقالة حاضر سعی دارد عناصر زیباشناختی در قصیدة «النازلون علی الریح» را با تکیه بر دو محور جانشینی و هم­نشینی استخراج نماید تا با کشف روابط معنایی نهفته در این اثر ادبی، نمادهای ابتکاری شمس­الدین را کشف و میزان ارتباط آن با تاریخ ایران از یک سو، و فرهنگ اسلامی ـ شیعی از سوی دیگر مورد واکاوی قرار دهد. نتیجة بحث نشان می­دهد که شمس‌الدین با انتخاب واژگان و ترکیب و تلفیق آن­ها در محورهای جانشینی و هم­نشینی، تناسب­های پیچیده و دلپذیری را با استفاده از ایهام تناسب، مراعات نظیر، استعاره و کنایه به وجود آورده است و برای نخستین بار و با استفاده از نمادهای تاریخ ایران، همچون زنوبیا، در کنار نمادهای ابتکاری برگرفته از فرهنگ قرآنی و حماسة کربلا، همچون ریح و ذبح، اوج در هم­تنیدگی فرهنگ عربی ـ ایرانی ـ اسلامی را به نمایش گذاشته است.