شهر قدیم سیرجان در قرون 7-8 ه.ق با استناد به قراین تاریخی و یافته های سفالی

Abstract

یکی از شهر­های مهم و معتبر ناحیۀ کرمان در قرون 7-8ه.ق شهر سیرجان بوده است که زیر نظر حکومت محلی قراختائیان و آل ­مظفر اداره می ­شد. از این شهر نه‌ تنها در بسیاری از منابع تاریخی سخن به میان آمده، بلکه طی چند فصل نیز کاوش ­های باستان­ شناختی در بافت قدیم آن انجام پذیرفته است. در این میان، بیشتر مطالعات باستان­ شناختی در این شهر، محدود به اوایل دوران اسلامی تا دورۀ سلجوقی بوده و توجه کمتری به قرون میانی و به­ ویژه قرون 7-8ه.ق آن شده است. ازاین‌روی، هدف اصلی پژوهش حاضر بر این امر استوار است که جایگاه شهر در قرون 7-8ه.ق بر اساس شواهد تاریخی و باستان­ شناسی مورد ارزیابی قرار گیرد. این مقاله در روش با رویکرد توصیفی-تطبیقی و تحلیل تاریخی و نیز در گردآورری اطلاعات با بهره ­گیری از شیوه­ های اسنادی و مطالعات میدانی درصدد است که به این پرسش پاسخ دهد که مهم ­ترین تحولات تاریخی و باستان­ شناسی شهر سیرجان در قرون 7-8ه.ق چیست؟ با توجه به مطالعات انجام­ شده، مشخص­ گردید که شهر در فاصلۀ قرون شش تا نه هجری از محدودۀ شهر قدیم فعلی چند کیلومتر به سمت غرب جابجا شده و در محدودۀ قلعه­ سنگ فعلی شکل‌ گرفته و توسعه پیدا کرده است. شهر در این دوره همچنان موردتوجه حاکمان مختلف بوده و به دلیل اهمیت آن سازه­ های تدافعی مستحکمی دور تا دور شهر ایجاد کرده بودند. هم­چنین با توجه به مطالعۀ گونه­ های متنوع سفال­ های این دورۀ شهر مشخص ­گردید که سیرجان همچنان از پویایی اجتماعی-اقتصادی برخوردار بوده و ساکنان آن طیف متنوعی از ظروف سفالین تولیدی منطقه و نیز مناطق گوناگون دیگر را استفاده می ­کرده ­اند. این موضوع نشان‌دهندۀ وجود روابط تجاری گسترده با مراکز شهری مختلف داخلی و احتمالاً خارجی می ­باشد. ازجملۀ سفال­ های استفاده‌شدۀ این دورۀ شهر نیز می ­توان به نمونه ­های ­شاخص­ زرین ­فام، سلطان­ آبادی، لاجوردینه و سلادن اشاره­ کرد.