بررسی باستان شناسی محوطه های اشکانی شهرستان درگز، شمال شرق ایران

Abstract

شهرستان درگز در شمال شرقی ایران، در مجاورت کشور ترکمنستان واقع‌شده است. این موقعیت جغرافیایی و هم‌جواری این منطقه با نسا، به‌عنوان اولین تختگاه اشکانیان، اهمیت و جایگاه این منطقه در تاریخ ایران در دوره اشکانی را نشان می­دهد. به‌رغم هم‌جواری درگز با ترکمنستان و نسا، مطالعات معدودی راجع به محوطه­های اشکانی این شهرستان انجام‌گرفته است. این مورد که چه تعداد محوطه­های اشکانی در این حوزه جغرافیایی شکل‌گرفته‌اند؛ چه عواملی در شکل­گیری و الگوی پراکندگی آن‌ها مؤثر بوده و نهایتاً، تا چه اندازه می­توان محوطه­هایی هم‌تراز با نسا در این حوزه جغرافیایی شناسایی و پیشنهاد نمود. در بررسی­های باستان­شناسی درگز ۸۵ محوطه اشکانی شناسایی گردیده است که از منظر الگوهای محیطی و وسعت محوطه­ها، قابل‌تأمل و ارزیابی است. در نوشتار حاضر تلاش می­شود این محوطه­ها از منظر الگوهای محیطی مؤثر در شکل­گیری و پراکندگی آن‌ها موردبررسی قرار گیرد. به‌علاوه، تلاش می­شود با استناد به مؤلفه‌های محیطی و وسعت، محوطه­های اشکانی شهرستان درگز خوشه­بندی گردد. بدین منظور مختصات جغرافیایی این محوطه­ها به همراه وسعت آن‌ها در برنامه GIS مورد ارزیابی قرار گرفت. خروجی نقشه­های GIS محوطه­های اشکانی منطقه نشان داد از فاکتورهای محیطی مؤثر در شکل­گیری این محوطه­ها، سه فاکتور منابع آب، جاده­های ارتباطی و ناهمواری در نحوه شکل­گیری و پراکندگی محوطه­های اشکانی درگز بیشترین تأثیر را داشته­ است. به‌علاوه، سه خوشه برای محوطه­های اشکانی دشت درگز پیشنهاد گردید. دو محوطه توفی و شهرتپه، محوطه­های مرکزی دو خوشه A و B پیشنهاد گردید. به‌علاوه پیشنهاد گردید خوشه C معرف محوطه­های کوچ‌روی دوره اشکانی در دشت درگز بوده است. نهایتاً بر اساس اهمیت دو محوطه توقی و شهرتپه، جایگاه این دو محوطه در مطالعات باستان­شناسی شمال شرق ایران در دوره اشکانی تبیین گردیده است.