تحلیل فضایی عوامل اجتماعی و فرهنگی پیشران و مانع آمایش و توسعة منطقه‌ای در استان خراسان شمالی

Abstract

در دو دهة اخیر به نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در آمایش و توسعة منطقه‌ای توجه زیادی شده است و جذابیت مفاهیمی مانند سرمایة اجتماعی در آمایش و توسعة منطقه‌ای افزایش یافته است؛ بنابراین در چارچوب رویکرد آمایش سرزمین به شناسایی عوامل و عناصر اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار بر فرایند توسعه توجه می‌شود که یکی از گام‌های اساسی برنامه‌ریزی توسعة یک منطقه است. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که وضعیت فضایی استان خراسان شمالی از نظر عوامل اجتماعی و فرهنگی پیشران و مانع آمایش و توسعة منطقه‌ای چگونه است. برای پاسخ به سؤالات فوق از ترکیب روش‌های کیفی و پیمایشی استفاده شده است. جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه و آمار و اطلاعاتی صورت گرفته است که نهادها و اداره‌های استانی و شهرستانی در قالب سالنامة آماری استان منتشر کرده‌اند. براساس نتایج پژوهش، شهرستان‌های مختلف استان در زمینة شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی، وضعیت‌های متفاوتی را به نمایش می‌گذارند. در سطح کلان استان، مهم‌ترین عوامل اجتماعی و فرهنگی که به‌صورت عوامل پیشران عمل می‌کنند مثبت‌بودن برخی از مؤلفه‌های فرهنگ کار (مانند محوریت کار در زندگی با میانگین 45/4 از 5 و ارزش کار با میانگین 4/4 از 5) و سرمایة اجتماعی استان (مانند اعتماد با میانگین 39/3 از 5 و صداقت با میانگین 12/3 از 5) را شامل می‌شود. همچنین، تنزل منزلت اجتماعی کار با میانگین 2/31 %، وجود تعارضات مختلف در سطح استان (مانند تعارض جنسیتی با میانگین 36 %، تعارض قومیتی در سطح محدود با میانگین 09/2 از 5، تعارض و نابرابری اجتماعی با میانگین 36/19 از 25، باور به وجود تبعیض در جامعه با میانگین 9/19 %، باور به وجود اختلاف و چنددستگی با میانگین 3/21 % و باور به وجود و افزایش فاصلة طبقاتی با میانگین 5/50 %)، غلبة هویت و تعلق محلی (با میانگین 05/42%) بر هویت و تعلق استانی و وضعیت نامطلوب بیشتر شاخص‌های سلبی سرمایة اجتماعی در سطح استان (بالا‌بودن آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، سرقت، اعتیاد و بیکاری) از مهم‌ترین عوامل اجتماعی و فرهنگی مانع آمایش و توسعة منطقه‌ای در استان خراسان شمالی هستند.