هویت دینی در جامعه ایرانی: مرور نظام‌مند مطالعات انجام شده (1380-1392)

Abstract

هویت دینی یکی از مهم‏ترین ابعاد هویت بوده که نقش تعیین کننده‏ای در هویت یابی افراد ایفا می‏کند و تقویت این بعد از هویت می‏تواند موجبات قوام سایر ابعاد و چالش در این حوزه می‏تواند زمینه‏ساز بحران در سایر ابعاد هویت شود. این ادعا مخصوصاً در جوامعی که دین رکن اساسی آن جامعه را تشکیل می‏دهد موضوعیت بیشتری دارد. این مقاله بر آن است تا ضمن مرور نظام‏مند پژوهش‏های انجام شده در بیش از یک دهه گذشته (1380 تا 1392) در حوزه هویت دینی و سنجش آن در جامعه، سیمای کلی هویت دینی را در جامعه ایرانی مورد بررسی، چالش‏ها و روایت‏های گوناگون سنجش آن را مورد ارزیابی انتقادی و میزان استحکام سازه‏های آن را در جامعه ایرانی تحلیل نماید. به لحاظ روشی، پژوهش حاضر مرور نظام‏مندی است که در آن پژوهش‏های منتخب در سطح مشخصات عمومی، اهداف و سؤالات، روش‏شناسی، متغیرها، یافته‏ها و نتایج، طبقه‏بندی و ارزیابی شده‏اند. به طور کلی، یافته‏های نشان می‏دهد که تقلیل‏گرایی، اعوجاج مفهومی و نبود پایه نظری و روش‏شناختی منسجم مهم‏ترین نقاط ضعف سنجه‏های هویت دینی در این پژوهش‏هاست. به طور کلی نتایج این پژوهش‏ها حاکی از وضعیت مثبت هویت دینی و ارتباط مثبت و هم‏زیستی بین هویت دینی و هویت‏های رقیب (هویت ملی و هویت قومیتی) بجز هویت مدرن و جهانی می‏باشد. همچنین عوامل ایجاد تصویر منفی یا مثبت از دین در اغلب موارد ناشی از عوامل برون دینی است تا عوامل درون دینی.