‌‌تأثیر موقعیت ژئوپلیتیک و موازنۀ قدرت در دریای خزر (روسیه و سیاست بازگشت به گذشته)

Abstract

‌منطقۀ ژئوپلیتیک خزر پس از فروپاشی اتحاد شوروی، به‌عنوان کانون رقابت قدرت‌های ساحلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. این منطقه در دو دهۀ گذشته، با توجه به واقعیت‌های ژئوپلیتیک منطقه، رژیم حقوقی خزر، موقعیت ژئوپلیتیک خزر در کانون حوزه‌های ژئوپلیتیک قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه، وابستگی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در خزر، نوع الگوی رفتاری دولت‌های ساحلی خزر در روابط سیاسی و اقتصادی با یکدیگر و دولت‌های فرامنطقه‌ای و به‌تبع همۀ اینها نوع ژئوپلیتیک حاکم بر منطقه، در نقش هارتلند جدید اوراسیا نقش‌آفرینی کرده است. در این رابطه، ویژگی‌های جغرافیایی هر کشور، جایگاه خاصی را برای آن کشور در خزر به‌وجود آورده است. روسیه یکی از این کشورهاست که به‌دنبال حفظ و گسترش منافع پیشین خود در منطقۀ خزر از یک‌سو برای گسترش نفوذ خود در کشورهای نواستقلال تلاش می‌کند؛ از سوی دیگر، به‌دنبال کنترل افزایش قدرت آمریکا در منطقه است. از این‌رو، پرسش این نوشتار آن است که ویژگی‌های ژئوپلیتیک منطقۀ خزر چه ‌‌تأثیری بر تلاش روسیه برای بازگشت به سیاست‌های امپراتور‌ی‌جویانۀ گذشته داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرض نوشتار آن است که روسیه به‌وسیلۀ مؤلفه‌های پویای اقتصادی، سیاسی، امنیتی و زیست‌محیطی منطقۀ خزر در تلاش برای باقی‌ماندن به‌عنوان قدرتمند‌ترین بازیگر در منطقه بوده است. نویسندگان به روش تبیینی و آزمودن فرضیه به‌صورت ایجابی و با تکیه بر داده‌های کمی و آماری فرضیۀ اصلی را تبیین می‌کنند.