تحول در نقش و جایگاه تصوف در آسیای مرکزی

Abstract

در این نوشتار به نقش و جایگاه تصوف به‌عنوان یکی از جریان‌ها و عناصر مهم اسلامی در آسیای مرکزی توجه شده است. در این زمینه، تمرکز اصلی بر روی تمایزها و تفاوت‌ها در نقش‌آفرینی صوفیان و طریقت‌های صوفی، نسبت به اوایل شکل‌گیری آن‌ها در آسیای مرکزی است. بر این اساس بر چگونگی نقش‌آفرینی و جایگاه آن‌ها در دورۀ فرمانروایی مغول‌ها و سلطۀ روس‌های تزاری، به‌ویژه تأثیر سیاست‌های کمونیست‌ها در دوران اتحاد شوروی و سپس رهبران جمهوری‌های مستقل در برابر جریان تصوف تأکید خواهد شد. پرسش اصلی نوشتار این است که پس از فروپاشی اتحاد شوروی چه تحولی در نقش و جایگاه تصوف در آسیای مرکزی به‌وجود آمده است؟ این نوشتار به‌دنبال آن است که نشان دهد نقش و جایگاه تأثیرگذار تصوف در جوامع آسیای مرکزی، بر اثر سیاست‌های دوگانۀ رهبران کمونیستی در برابر جریان تصوف، کاهش یافته است. منظور از سیاست‌های دوگانه، سیاست‌های سخت‌گیرانه و شدید دورۀ اتحاد شوروی و سیاست‌های منعطف پس از استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی است. در این زمینه، به‌دلایل سرکوب صوفیان در دوران اتحاد شوروی و توجه دوبارۀ رهبران جمهوری‌های نواستقلال به جریان تصوف اشاره می‌شود. در این زمینه تأثیر عواملی از جمله چالش‌های هویت ملی و مسئلۀ ظهور افراط‌گرایی اسلامی در اواخر دوران اتحاد شوروی که به یکی از دغدغه‌های دولت‌مردان کنونی آسیای مرکزی تبدیل شده است، بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت. سرانجام نیز تأثیر اقدام‌ها و سیاست‌های رهبران کمونیست اتحاد شوروی و جمهوری‌های استقلال‌یافته بر روی نقش و جایگاه جریان تصوف به‌طور کل و صوفیان به‌شکل ویژه بررسی خواهد شد.