بررسی عوامل منازعه و همکاری در منطقۀ ژئوپلیتیکی خزر (پتانسیل‌های همگرایی و واگرایی)

Abstract

تغییر جغرافیای سیاسی منطقه خزر به‌سبب استقلال کشورهای اتحاد شوروی در سال 1991، تغییراتی را در وضعیت ژئوپلیتیکی آن ایجاد کرده است. سیاست­های ایران و روسیه با هدف حفظ و گسترش جایگاه برترشان در منطقه و عملکرد کشورهای آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در راستای پیشرفت در عرصه­های اقتصادی و گسترش توان سیاسی، با هدف کاهش وابستگی­ها، فضای رقابتی و تقابلی را در خزر به‌وجود آورده است. نگاهی به روند گفت‌وگوها و روابط کشورهای ساحلی خزر این مطلب را تأیید می‌کند که این روابط، تاکنون نتوانسته است سطح مطلوبی از همگرایی را در منطقه به‌وجودآورد. سؤال‌های این نوشتار این است که عوامل موجد منازعه و همکاری در منطقۀ خزر کدام‌اند؟ و فضای حاکم بر روابط در منطقه خزر به چه سمتی در حرکت است؟ این نوشتار با استفاده از روش کتابخانه­ای و میدانی و رویکرد توصیفی – تحلیلی، به‌دنبال دستیابی به پاسخ این سؤال‌ها است. نتایج، نمایانگر تأثیر دو گروه از عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیکی در شکل­گیری منازعه و همکاری در منطقه خزر است که از میان تمامی آنها برتری با عوامل موجد منازعه است. عواملی که روابط کشورهای ساحلی خزر را هرچه بیشتر به‌سوی واگرایی سوق می­دهد.