توزیع زمانی و مکانی فلزات سنگین در گرد و غبار منطقۀ شهری کرمان

Abstract

کرمان از جمله شهرهای صنعتی ایران است که کارخانه‌ها و معادن مختلفی در اطراف آن قرار دارد. این مطالعه با هدف بررسی میزان غلظت فلزات سنگین و بررسی توزیع مکانی و زمانی آن‌ها در گرد و غبار کرمان شکل گرفت. نمونه‌برداری گرد و غبار (مجموعاً 245 نمونه) در 35 نقطۀ شهر و طی 7 ماه (از اردیبهشت تا پایان آبان 1391) انجام شد. پس از هر بار نمونه‌برداری ماهانه تله‌‌ها شسته و نمونه‌های انتقال‌یافته به آزمایشگاه توزین شدند و نرخ فرونشست ذرات محاسبه شد. همچنین، برای مقایسۀ نتایج گرد و غبار اتمسفری با خاک منطقه 60 نمونۀ مختلف خاک سطحی (cm10- 0) از مناطق برون‌شهری و 35 نمونۀ مختلف خاک از مناطق درون‌شهری کرمان تهیه شد. پس از جمع‌آوری و آماده‌سازی نمونه‌ها، غلظت کل فلزات سنگین مس، سرب، روی، نیکل و منگنز بعد از هضم با اسید نیتریک 6 نرمال از طریق دستگاه جذب اتمی اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد که بالاترین غلظت فلزات را گرد و غبار داشت که با نمونه‌های خاک درون‌شهری و برون‌شهری دارای تفاوت معنی‌داری بود. بررسی توزیع زمانی و مکانی غلظت فلزات سنگین و مطالعۀ همبستگی بین فلزات مختلف نشان داد که 3 فلز مس، سرب و روی و 2 فلز نیکل و منگنز توزیع زمانی و مکانی مشابهی داشتند که احتمالاً این عناصر از دو منبع متفاوت سرچشمه می‌‌گیرند، به ‌‌طوری ‌‌که مس، سرب و روی عمدتاً‌ از منابع صنعتی و ترافیک مشتق شده و نیکل و منگنز از منابع طبیعی سرچشمه گرفته‌‌اند. پراکنش مکانی نشان داد که غلظت فلزات در نیمۀ غربی کرمان بیشتر بوده است که در این رابطه، توپوگرافی اطراف کرمان نقش مهمی را به عهده دارد. بنابراین، شناخت منشأ گرد و غبارهای کرمان و کنترل آن در راستای مدیریت و توسعۀ پایدار و ایجاد محیط‌زیست سالم ضروری است.