الگوی لرزه‌زمین‌ساختی گسل اصلی عهد حاضر زاگرس بین 33 تا 35 درجه عرض‌ شمالی

Abstract

در این مقاله سازوکار حاکم بر دگرشکلی‌های تکتونیکی حال ‌حاضر بخشی از مرز زاگرس و ایران مرکزی و ارتباط آنها با زمین‌لرزه‌های روی‌داده در طول گسل اصلی عهد حاضر بین 33 تا 35 درجه عرض ‌شمالی بر پایه اطلاعات و نظریه‌های موجود مورد بحث قرار گرفته و مدل‌های عرضه شده قبلی برای رویداد زمین‌لرزه و تحولات لرزه‌زمین‌ساختی آن، روزآمد و اصلاح شده ‌است. گسل اصلی عهد حاضر زاگرس یک زون باریک متشکل از قطعات گسلی منفرد شکل‌گرفته در یک زون برشی راست‌گرد است که به‌صورت نردبانی (en echelon) آرایش یافته‌اند. در جنوب‌ شرق آن فرونشست دشت سیلاخور زنجیره‌ای از جابه‌جایی‌های راست گرد را روی گسل دورود تجربه کرده است که در دوره زمانی دستگاهی، با رویداد زمین‌لرزه‌های ویرانگر 23 ژانویه 1909 با بزرگی 4ر7 Ms=و 31 مارس 2006 با بزرگی 1ر6 Ms=همراه بوده است. در نواحی مرکزی گستره مورد بررسی، دشت نهاوند با دو گسل امتدادلغز نهاوند و گارون محدود شده است. جنبش گسل نهاوند، رویداد زمین‌لرزه‌های 16/8/1958، 6ر6Ms= و 24/3/1963، 8ر5Ms= را موجب شده است و به احتمال زیاد رویداد زمین‌لرزه 13/12/1957 فارسینج نیز با جنبش بخش پنهان این گسل مربوط بوده است. در شمال ‌غرب، گسل صحنه دارای امتداد استثنایی است و امتداد آن حدود 20 درجه نسبت به سایر گسل‌های بررسی‌شده در این گستره اختلاف دارد. گسل صحنه در ناحیه ترافشارشی بین دو گسل نهاوند و مروارید به‌صورت ساخت درخت نخلی(plam- tree structure) شکل می‌گیرد و زمین‌لرزه‌های تاریخی ویرانگر 24/4/1008 با بزرگی 0ر7 Ms=و 1107 با بزرگی5ر6 Ms= و نیز زمین‌لرزه‌های دستگاهی 24/4/2002، 4ر5Mw= و 24/12/2002، 2ر5 Mw=که زمین‌لرزه اول علی‌رغم بزرگی متوسط، تخریب گسترده‌ای را موجب شد، با جنبش قطعه دینور این گسل مرتبط بوده است. دیگر قطعات گسل اصلی عهد حاضر از جمله مروارید و پیرانشهر با رویداد زمین‌لرزه‌های ویرانگر همراه نبوده‌اند. عملاً همة قطعات گسل اصلی عهد حاضر زاگرس در سه دسته برشی‌های ریدل (گسل دورود، گسل نهاوند و گسل مروارید)، برشی‌های نوع P (گسل صحنه و گسل قیلاباد) و ساختار‌های کششی (گسل قلعه‌حاتم، فرونشست دشت سیلاخور و نهاوند) قرار دارند. سازوکار کانونی زمین‌لرزه‌های گذشته، به‌ویژه زمین‌لرزه‌های 24/4/2002 و 24/12/2002 که بر اثر جنبش قطعه دینور از گسل صحنه روی داده‌اند، شواهد روشنی از پدیده افراز در این گستره از زاگرس است.