مطالعه فراوانی و توزیع تاشدگی‌ وردایست و تغییرات فصلی آن در سال‌های 2013-2015 با تأکید بر منطقه جنوب‌غرب آسیا

Abstract

هدف این پژوهش مطالعه فراوانی و توزیع جهانی رخداد تاشدگی وردایست، با تأکید بر منطقه جنوب‌غرب آسیا، و همچنین تغییرات فصلی آن در فاصله سال­های 2013 تا 2015 است. بدین­منظور میدان­های اولیه از قبیل باد، دما و ارتفاع ژئوپتانسیلی از داده­های بازتحلیل Interim) ECMWF (ERA- اخذ و میدان­های ثانویه مانند تاوایی پتانسیلی (PV) و دمای ­بالقوه (θ) محاسبه شده است. تشخیص تاشدگی ­وردایست دینامیکی بر اساس الگوریتم توسعه­یافته روش اسپرنگر و همکاران (2003) و گری (2003) و با استفاده از نیمرخ قائم در هر یک از نقاط شبکه انجام شده است. توزیع زمانی- مکانی تاشدگی­ها نشان می­دهد که فراوانی تاشدگی در عرض­های جنب­حاره­ای و میانی (بین 20 تا 40 درجه) در هر دو نیم­کره شمالی و جنوبی بیشتر است و در نیم­کره زمستانه نیز این تاشدگی­ها از فراوانی بیشتری برخوردارند. منطقه جنوب‌غرب آسیا در تمام طول سال دارای بی­هنجاری مثبت فراوانی تاشدگی نسبت به مقدار میانگین نیم­کره شمالی است. میزان بی­هنجاری یاد شده در این منطقه طی فصل‌های مختلف سال متفاوت است و در فصل تابستان هم­زمان با شکل­گیری واچرخند موسمی بر روی عرض­های جنب­حاره­ای اقیانوس هند، فراوانی تاشدگی وردایست به‌شدت افزایش می­یابد. بیشترین بی­هنجاری مثبت ­در ماه ژوئن و در دو کانون، یکی بر روی ایران-افغانستان و دیگری در شرق مدیترانه اتفاق می­افتد. مطالعه موردی انجام شده در ژوئن 2015 تشکیل دو هسته جریان جتی قوی در منطقه را نشان می­دهد و بررسی نقشه­های نیمرخ قائم میدان­های باد افقی، دمای بالقوه و PV مربوط به این ماه نیز وجود دو ناحیه اصلی تاشدگی­ وردایست واقع در غرب این دو هسته جریان جتی و در زیر آن ­و همچنین وجود دو ناحیه کژفشاری بارز (طبق توازن باد گرمایی) در محل تشکیل تاشدگی­ها را به‌خوبی تأیید می­کند.