تحلیل حساسیت و مقایسه عملکرد سه مدل مفهومی HBV، IHARCES و HEC-HMS در شبیه‌سازی بارش-رواناب پیوسته در حوضه‌‌های نیمه‌خشک (بررسی موردی: حوضه اعظم هرات-یزد)

Abstract

بخش وسیعی از کشور ما در قسمت خشک و نیمه‌خشک قرار دارد.. در این مناطق بارش معمولأ ناچیز و نامنظم است و تغییرات شدید مکانی و زمانی دارد که تأثیر زیادی بر چرخه هیدرولوژیکی و منابع آب دارد. شناخت هیدرولوژی مناطق خشک لازمه شناخت این محیط‌‌ها و تشخیص آسیب‌پذیری آنها به تغییر است. مدیریت موثر منابع آب ضروری است که نیازمند سامانه پشتیبانی تصمیم‌‌گیری شامل ابزارهای مدل‌سازی است. انتخاب مدل، نیاز به تشخیص قابلیت و محدودیت مدل­های هیدرولوژیکی درحوضه دارد. در این مقاله عملکرد سه مدل مفهومی و پیوسته HBV، HEC-HMS و IHACRES در شبیه‌سازی بارش- رواناب حوضه نیمه‌خشک اعظم هرات مورد ارزیابی قرار گرفت. در تعیین عملکرد مدل‌‌ها از ­ معیارهای عملکرد شامل ضریب نش(E) ، ضریب تعیین (R²) و معیارهای خطای Bias و RMSE استفاده شد. نتایج نشان داد، مدل HBV با ضریب نش 76/0، ضریب تعیین 77/0، معیار خطای 004/0- و72/0 بیشترین و مدل HEC-HMS با 62/0، 64/0، 007/0 و 3/1 کمترین کارایی را در دوره واسنجی دارند. در دوره صحت‌سنجی برای مدل HBV، این ضرایب 66/0 ،67/0 ،15/0- و 8/0 و برای مدل HEC-HMS، 57/0 ،55/0 ،03/0- و 02/1 است. درنهایت مشخص شد مدل HBV بهترین عملکرد در شبیه‌سازی رواناب پیوسته حوضه را دارد. در تحلیل حساسیت پارامترها ، حساس‌‌ترین پارامترهای مدلHBV (UZL، MAXBAS و BETA) ارزیابی شدند. پارامترهای Soil storage،Max infiltration و Tension storage به منزلة پارامترهای حساس مدل HEC-HMS مشخص شدند که تأثیر زیادی بر نتایج خروجی مدل دارند. این در حالی است که پارامترهای مدل IHACRES، به میزان یکسان از خود حساسیت نشان دادند.