تأثیر شیب بستر جاده‌‌های جنگلی بر مقدار رواناب و رسوب تولیدی (مطالعة موردی: جنگل کوهمیان‌ـ‌آزادشهر)

Abstract

جاده‌‌های جنگلی دسترسی به منابع جنگلی را آسان می‌کنند و بدون وجود آن‌ها نمی‌‌توان به‌خوبی عملیات بهره‌‌برداری، حمل‌و‌نقل، حفاظت، و اکوتوریسم را مدیریت کرد. جاده‌‌های جنگلی از مهم‌ترین منابع اصلی تولید رسوب در این مناطق به‏شمار می‌‌روند. امروزه، فرسایش خاک و پیامدهای ناشی از آن از مهم‌ترین چالش‌‌های مدیریت این جاده‌هاست و به‌‌طور جدی منابع آب و خاک را تهدید می‌‌کند. بنابراین، ساخت نامناسب جاده باعث آلودگی رودخانه‌‌های جنگلی و تهدید حیات آبزیان می‌‌شود. از مهم‌ترین استانداردهای ساخت جاده شیب طولی جادۀ جنگلی است. تعیین ارتباط شیب جاده و مقدار رسوب تولیدی کمک مؤثری به مدیریت شبکۀ جاده برای احداث جاده‌‌های جدید جنگلی مطابق با شیب مناسب می‌‌کند. این تحقیق به‌‌منظور بررسی تأثیر شیب بستر جاده بر مقدار رواناب و رسوب تولیدی با استفاده از باران‌‌ساز در سطح پلات یک متر مربعی در قالب طرح کامل تصادفی در 3 طبقۀ شیب 3ـ6 درصد، 6ـ9 درصد، و 9ـ12 درصد و 3 تکرار انجام گرفت. سپس در هریک از طبقات شیب مقدار رواناب و رسوب طی انجام شبیه‌‌‌سازی باران با شدت ثابت 81 میلی‏متر بر ساعت به‏مدت 30 دقیقه اندازه‌گیری شد. این سه بخش طوری انتخاب شد که پارامترهای دیگر از قبیل سطح رویۀ جاده، مقدار رفت‌و‌آمد، و بارندگی ثابت باشد و فقط به تأثیر شیب بر مقدار رواناب و رسوب تولیدی پرداخته شود. نتایج نشان داد متوسط رواناب ایجاد‌شده در بخش 1 (شیب 3ـ6 درصد)، بخش 2 (شیب 6ـ9 درصد)، و بخش 3 (شیب 9ـ12 درصد) به‌ترتیب 0/21، 60/35، و 10/51 لیتر به‌ازای هر متر مربع و غلظت رسوب تولیدی 54/3، 11/8، و 11/12 گرم بر لیتر برآورد شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که تفاوت معنی‌‌داری در بین مقدار رواناب و رسوب طبقات شیب مختلف جاده وجود دارد و نتایج آزمون توکی نیز نشان داد که با افزایش شیب، مقدار رواناب و رسوب به‌‌طور معنی‌‌داری افزایش می‌‌یابد. نتایج این بررسی تأییدکنندة این است که رعایت شیب مجاز جاده‌‌های جنگلی عامل مهمی‌‌ در کاهش تأثیر منفی این زیرساخت‌‌هاست. <br />