سَنجه فلسفی جهاد: فارابی

Abstract

فارابی در بسیاری از مقوله­های سیاسی، از جمله جهاد اسلامی، آغازگر بحث نظام­مندِ فلسفی بوده است. دیدگاه وی باید در دو سطح لفظی (حضور واژگانی جهاد در متن) و محتوایی (نسبت مفهوم جهاد با فلسفه­ نظری) تبیین شود. این امر باعث بروز پیچیدگی­ها و دشواری­هایی در خوانش متون فارابی شده است، چنان‌که می­توان از چهار دیدگاه در میان فارابی­پژوهان معاصر سراغ گرفت. در یک سوی این طیف فارابی مدافع، و در سوی دیگر، مخالف جهاد توصیف شده است. مقاله­ حاضر می­کوشد ضمن بررسی تحلیلی دیدگاه‌های چهارگانۀ فوق، روایی و ناروایی هر یک از آنها را بسنجد، شکل مُتقن­تری از آنها را صورت­بندی کند و در نهایت در چارچوبی مقایسه­ای موجه­ترین خوانش را برگزیند. نگارندگان، همراه با عده­ای از فارابی­پژوهان، ضمن توجیه و تفسیر واژگان مربوط به جهاد در آثار فارابی، به این نتیجه رسیده­اند که در فلسفۀ نظری فارابی با توجه به سیاست­شناسی و دین­شناسی وی صورت­بندی هرگونه دفاع فلسفی از جهاد ممکن نیست.