بررسی تطبیقی الگوی رایج ریخت‏‌شناسی شهرهای ایران و اروپا در دورۀ مقارن با اسلام (مطالعۀ موردی: شهر ری در ایران و سیه‌نا در ایتالیا)

Abstract

<strong>این مقاله به‌دنبال تمایزات منحصربه‌فرد کالبدی شهرسازی ایرانی-اسلامی در مقایسه با شهرسازی مقارن آن در اروپای قرون</strong>‌<strong>وسطی (قرن 7-14 میلادی) است که در اثر توسعة وضع موجود پدید آمده</strong>‌<strong>اند. فضاهای معماری و شهری پدیده‌هایی کالبدی هستند که بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و تمدنی یک جامعه را بازتاب می</strong>‌<strong>دهند؛ از این‌رو می</strong>‌<strong>توان آن‌ها را در تجسم‌بخشی کالبدی تاریخ و فرهنگ جامعه مؤثر به‌شمار آورد. بر این مبنا در سرزمین‌هایی با ادیان و ایدئولوژی</strong>‌<strong>های متفاوت می</strong>‌<strong>توان ساخت</strong>‌<strong>های ریخت‌شناسی مختلفی را مشاهده کرد. کمتر پژوهشی در زمینة ریخت</strong>‌<strong>شناسی شهری به مقایسة شکل‌گیری کالبدی هم‌زمان دو گونة شهرسازی به شیوة موردی و تحلیل کیفی عناصر و ویژگی</strong>‌<strong>های شهرسازی پرداخته است. روش پژوهش حاضر کیفی است و این مطالعه با مقایسة تطبیقی به‌کمک نقشه، مدل</strong>‌<strong>سازی سه‌بعدی از دو نمونه و مطالعات موردی نمونه‌های متعدد در هر منطقه انجام شده است. استخراج عوامل مشترک از ادبیات شهرسازی و نمونه</strong>‌<strong>ها براساس بهره</strong>‌<strong>گیری از ماتریس</strong>‌<strong>های ارزیابی در مقیاس عناصر بافت (محله، راه، حصار، میدان و...) و تک‌بنا و ویژگی</strong>‌<strong>هایی مانند سازمان فضایی، ساختار شهری، موقعیت، عملکرد، گونه</strong>‌<strong>شناسی، الگوی ساخت و مصالح صورت گرفته است. یافته‌های این مقاله نشان می</strong>‌<strong>دهد این دو نوع شهرسازی از نظر سازمان فضایی و شکل توسعه و همچنین ساختار فضایی و نحوة قرارگیری شباهت دارد و غالب تفاوت</strong>‌<strong>ها در مقیاس</strong>‌<strong>های خردتر و به</strong>‌<strong>ویژه در حوزة معماری و عملکرد تک‌بناهاست. امروزه می</strong>‌<strong>توان از هویت یگانة شهرسازی و معماری ایرانی-اسلامی در ابعاد مختلف شهرسازی در شهرهای کشورمان بهره برد و از نظر ارتباط فضایی، یکپارچگی و توسعه</strong>‌<strong>های شهری از آن‌ها استفاده کرد.</strong>