تأثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان(مطالعه‎ی موردی: شهرستان آق‌قلا)

Abstract

محوریّت انسان در فرایند توسعه در مناطق روستایی از مهم‎ترین ابزارهای توسعه به‎شمار می‌آید؛ زیرا ویژگی‌های نیروی انسانی به لحاظ کمّی و کیفی از جمله عوامل مؤثّر در جریان توسعه‎ی روستایی شمرده می‌شود. افزایش جمعیّت و کمبود فعّالیّت‌های اشتغال‌زا در نواحی روستایی، موجب آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی شده و بیشتر مهاجرت روستاییان به نواحی شهری، به‎دلیل نبود اشتغال و درآمد برای گذران زندگی خانوار است. در چنین شرایطی، بسیاری از جوانان روستایی از مهاجرت موقّت به‎مانند راهبردی برای مقابله با پدیده‎ی بیکاری استفاده می‌کنند و پس از سپری کردن یک بازه زمانی برای کسب مهارت و سرمایه‎ی کافی، به نواحی روستایی باز می‌گردند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل این نوع از مهاجرت‌ها (مهاجرت بازگشتی) با تأکید بر رویکرد معیشت پایدار روستایی و بررسی آثار آن بر سرمایه‌های انسانی، مالی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی افراد مهاجر بازگشته و پیامدهای پس از بازگشت افراد مهاجر و تنوّع فعّالیّت‌های اقتصادی در نواحی روستایی است. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده است که در 9 روستای شهرستان آق‌قلا، بازگشت مهاجران به نواحی روستایی مشاهده می‌شود؛ بنابراین تمامی این روستاها که 62 مورد مهاجر بازگشته دارد، بررسی شده است. روش پژوهش، پیمایشی و تکمیل پرسش‎نامه و گفت‎وگو با مهاجران بازگشته است. با استفاده از آماره توصیفی T و Z به تحلیل نتایج پرسش‎نامه در محیط نرم‌افزاری SPSS پرداخته شد و از نرم‌افزار ARCGIS برای تهیّه‎ی نقشه استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهاجرت موقّت نیروی جوان روستایی، مهم‎ترین راهبرد به‎کار رفته برای اداره‎ی زندگی بوده است و پس از کسب مهارت و بازگشت به نواحی روستایی، تفاوت چشمگیری در سرمایه‌های انسانی، مالی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی افراد بازگشته رخ داده است. مهم‎ترین پیامدهای این نوع از مهاجرت کسب درآمد بیشتر، افزایش رفاه زیستی، کاهش آسیب‌پذیری، بهبود امنیّت غذایی، بهبود شأن و منزلت انسانی برای مهاجران بازگشته به روستاها بوده است.