نگاهی به تأثیر نظام مالیاتی بر شورش غریب‌شاه

Abstract

شورش‌های اعتراض‌آمیز که واکنشی به اوضاع نامطلوب حاکم بر جامعه محسوب می‌شوند، علت‌های مختلفی دارند که بازشناسی آنها رهیافتی به زندگی اجتماعی مردم و بازیابی تاریخ اجتماعی است. بررسی شورش‌های دوره صفویه نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ به‌ویژه که در تاریخ‌نگاری این دوره، زندگی اجتماعی مردم و طبقات فرودست، جز اشاراتی واگذاشته شده‌ است. شورش مردم گیلان در آغاز پادشاهی صفی که به نام شورش غریب‌شاه شناخته می‌شود، نمونه مهمی از شورش‌های گروه‌های فرودست است که این پژوهش علت‌ها و عوامل مؤثر در آن را بررسی می‌کند. این بررسی مبتنی بر دو دسته از گزارش‌ها و نوشته‌هاست: گزارش‌های مورخان دوره صفویه و نظریه‌ها و تحلیل‌های پژوهشگران معاصر. بررسی دقیق گزار‌ش‌ها نشان می‌دهد که شورش گیلان در آغاز پادشاهی شاه‌صفی، به‌طور مشخص اعتراض به پادشاهی شاه‌صفی نیست بلکه ریشه‌ها و زمینه‌های آن را باید در دوره پادشاهی شاه‌عباس جستجو کرد. مهم‌ترین علت‌ها در نحوه حکومت و اداره ایالت گیلان و فشارهای مالیاتی در قالب گرفتن اخراجات گوناگون است که موجب سلب امنیت اقتصادی مردم این ایالت در دوره شاه‌عباس ‌اول شد. این پژوهش به شیوه توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از گزارش‌های تاریخی و اسناد و تحلیل‌های پژوهشگران به موضوع می‌پردازد.