ایزد مِهر و آرایش فهرست‌های جغرافیایی در کتیبه‌های هخامنشی و ساسانی

Abstract

تقسیم‌بندی جهان به بخش‌های مختلف، از مسائلی است که با آغاز زندگی اجتماعی بشر در گوشه و کنار جهان شروع شده‌است و هنوز هم ادامه دارد. قدیمی‌ترین تقسیم‌بندی‌ها دارای جنبه اسطوره‌ای و افسانه‌ای است که از حدود اطلاعات جغرافیایی یا معتقدات مذهبی و قومی پیشینیان خود حکایت می‌کند. در سنت ایرانیان باستان، تقسیمات جغرافیایی متنوعی مشاهده می‌شود. هر کدام از این تقسیمات، در ذکر مناطق جغرافیایی، از آرایشی خاص پیروی می‌کنند که کانون توجه پژوهش حاضر است. نحوه پی‌هم‌آیی مناطق جغرافیایی در کتیبه‌های هخامنشی و ساسانی با آرایش جغرافیایی فهرست مهریشت، قدیمی‌ترین بخش‌های اوستا، یکسان است. ازآنجاکه این شباهت نمی‌تواند اتفاقی باشد، در این پژوهش به علت این مشابهت و یکسانی توجه شده و بررسی می‌شود.<br /> در این پژوهش، این آرایش که نحوه پی‌هم‌آیی مناطق جغرافیایی را در جهت حرکت عقربه‌های ساعت، سیر خورشید در آسمان، نشان می‌دهد، از دیدگاهی دینی بررسی می‌شود. با توجه به تاثیر ایزد مِهر بر بافت فرهنگی و دینی ایرانیان باستان، پژوهش حاضر برای نخستین‌بار نقش این ایزد و تاثیر آن را در نحوه نگارش و آرایش فهرست‌های جغرافیایی در کتیبه‌های هخامنشی و ساسانی واکاوی می‌کند.