تبیین و تحلیل وضعیت جمعیت و ﺗﺄثیر کشاورزی برآن در دورﮤ صفویه

Abstract

در طول قرن دهم قمری/شانزدهم میلادی، ازیک‌طرف جنگ‌های مکرر با عثمانی و ازبکان و ناآرامی‌های داخل کشور و ازطرف‌دیگر شیوع بیماری‌های واگیردار، به‌خصوص در اواخر قرن، از موانع مهم در رشد جمعیت بودند. در طول قرن یازدهم قمری/هفدهم میلادی، پس از اقدامات شاه عباس اول، کشور دوره‌ای از امنیت داخلی و خارجی را شاهد بود و از اوایل این قرن، جمعیت رشد یافت که بیشترین رشد آن به دﻫﮥ هفتاد این قرن مربوط است. در این زمان، جمعیت ایران بیش از ده‌میلیون نفر و جمعیت اصفهان حداقل ششصدهزار نفر بود. در این زمان، نرخ رشد جمعیت از میزان تولید بیشتر شد و به‌علت ایستایی فن‌آوری تولید، میزان تولید جوابگوی این نرخ جمعیتی نبود. در سال‌های پایانی حکومت شاه عباس دوم این افزایش جمعیت و خشکسالی‌ها بحران‌هایی را باعث شد؛ اما خشکسالی و قحطی‌های پی‌در‌پی دﻫﮥ 1080‌ق/1670م و بیماری طاعون دﻫﮥ 1090‌ق/1680م از میزان جمعیت کاست و تعداد جمعیت سیر نزولی گرفت؛ به‌طوری‌که در دﻫﮥ 1120‌ق/1710م، تعداد جمعیت نه‌میلیون نفر شد و پس‌ازآن نیز کاهش یافت. از زمان شاه عباس اول تا پایان دﻫﮥ 1070‌ق/1660م، توﺳﻌﮥ کشاورزی همگام با افزایش جمعیت بود و هرچند فن‌آوری و ابزار تولید تغییر چندانی نکردند، افزایش عرﺿﮥ منظم آب و زمین‌های زیر کشت به افزایش تولید منجر شد. این مقاله برآن است تا تغییرات جمعیتی دورﮤ صفویه را باتوجه به وضعیت کشاورزی و موانع جمعیت، به روش توصیفی‌تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه‌ای بررسی کند.