بررسی جایگاه خلاصه ‌التواریخ در تاریخ‌نگاری صفویه

Abstract

کتاب <em>خلاصه‌التواریخ</em> نوشتة قاضی احمد قمی، یکی از مهم‌ترین تواریخ اوایل دورة شاه‌عباس است. این کتاب در ابتدا مشتمل بر پنج جلد بوده که امروزه تنها جلد پنجم که وقایع روزگار شیخ صفی‌الدین اردبیلی را تا اوایل سال‌های سلطنت شاه‌عباس اول صفوی روایت می‌کند، باقی‌مانده است. موضوعِ حاضر، علی‌رغمِ قابل‌توجه بودن در این حوزه، در مقایسه با دیگر تواریخ، به‌ویژه تاریخ عالم‌آرای عباسی، کمتر مورد اعتنا قرار گرفته‌است. در این نوشتار، برخی از جنبه‌های تاریخ‌نگاری قاضی احمد قمی، از جمله شکل‌شناسی و تحلیل محتوایی دیدگاه‌های مؤلف دربارة مضامینِ مختلف، اهمیت و ویژگی‌های تاریخ‌نگاری او، شناسایی اعتبار اخبار تاریخی و سبک و شیوة نگارش او در تاریخ‌نگاری، مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفته‌است. درمجموع، روش‌های تاریخ‌نویسیِ قاضی احمد در کتاب <em>خلاصه‌التواریخ</em>، اگرچه در حدّی نبود که در تاریخ‌نگاری صفوی به‌عنوان یک سبک، مطرح شود؛ اما در برخی جنبه‌ها، از جمله دیباچه‌نویسی و سالنامه‌نگاری همراه با برخی تغییراتِ جزیی، انتقال دهندة روش‌هایی بود که از مورخان پیش از خود کسب کرده بود.