تبیین و تحلیل فرّه ایزدی در آثار منثور دوره اسلامی؛ تاریخی، حکمت اشراقی و اندرزنامه‌ای

Abstract

پژوهش حاضر درصدد است تا دیدگاه مؤلفان دوره اسلامی را در بارة فرّه ایزدی با تأکید بر آثار منثور این دوره تحلیل نماید. بنابراین، این آثار؛ به سه حوزة تاریخی، حکمتِ اشراقی و اندرزنامه‌ای دسته بندی و مورد بررسی قرار گرفته و با تحلیل داده‌های آثار منتخبِ این سه حوزه، سعی دارد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که قرائت اندرزنامه‌ نویسان، مورخان و حکیم اشراق، از این مفهوم باستانی چگونه است و با اصل آن چه نسبتی برقرار می‌سازد؟ نتایج پژوهش مشخص می‌کند که شاخصه‌های فرّه ایزدی در حکمتِ خسروانی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، عرفانی‌ترین تفسیر را از این مفهوم ارائه کرده، و بیشترین شباهت ماهوی و ظاهری را با نمونة اصلی آن داراست. مؤلفانِ آثار تاریخی نیز نزدیک به مؤلفه‌های الگوی باستانی و از منظر قدسی آن را به نگارش درآورده‌اند. در حالی که در خوانش اندرزنامه‌نویسانِ دوره اسلامی، تمایز مهمی نسبت به این مفهوم وجود دارد که کاربرد آن را با نمونة واقعی آن متفاوت می‌سازد. در واقع تصویری که اندرزنامه‌نویسان، از فره ایزدی ترسیم کرده‌اند، نه بر اساس شاخصه‌های نمونة اصلی؛ بلکه برپایة قرائتی است که آنان از مفاهیم دوره باستان، در حوزه سیاسی، خطاب به حاکمان خود نیاز داشته‌اند. این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان این تمایز پرداخته است.